تحلیل عوامل موثر بر سیل‌گیری در شهرستان جاجرم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار ژئومورفولوژی، دانشکده جغرافیا و علوم محیطی، دانشگاه حکیم سبزواری

2 استاد ژئومورفولوژی، دانشکده جغرافیا و علوم محیطی، دانشگاه حکیم سبزواری

3 کارشناس ارشد ژئومورفولوژی، دانشکده جغرافیا و علوم محیطی، دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

سیل یکی از مخاطرات طبیعی در جهان بشمار می‌آید که تحت تاثیر عوامل طبیعی و انسانی ایجاد‌ می‌شود. کشور ایران نیز هر‌ساله شاهد وقوع سیلاب‌های کوچک و بزرگ در فصول مختلف سال‌ است. هدف از این پژوهش، بررسی وضعیت سیل‌گیری شهرستان جاجرم با استفاده از منطق فازی و تحلیل عوامل موثر بر سیل‌گیری در این شهرستان است. براین اساس در منطقه مورد مطالعه ابتدا عوامل موثر بر وقوع سیلاب شناسایی گردید که این عوامل عبارتند از ارتفاع، شیب، جهت شیب، بارش، پو شش گیاهی، لیتولوژی، ژئومورفولوژی، کاربری اراضی، نفوذپذیری، تراکم آبراهه و فاصله از رودخانه. سپس فازی‌سازی معیار‌ها با توجه به توابع مورد نیاز صورت گرفت و در مرحله بعد با استفاده از عملگرهای مختلف اقدام به پهنه‌بندی سیل‌گیری در منطقه مورد نظر گردید. نتایج تحقیق نشان داد ۱۱۲۷/۱ کیلومتر مربع از مساحت شهرستان در خطر کم ۵۷۳/۷ کیلومتر مربع در خطر متوسط، ۵۹۳ کیلومتر مربع در معرض خطر سیل‌گیری زیاد و ۶۵۴/۲ کیلومترمربع در معرض خطر بسیار زیاد سیل‌گیری قرار دارد. همچنین مشخص گردید تمامی شهرهای این شهرستان در محدوده خطر متوسط تا بسیار زیاد قرار دارند و حدود نیمی از روستاها در محدوده خطر متوسط تا بسیار زیاد هستند. علاوه بر این، حدود ۷۷ درصد از جاده های اصلی شهرستان در محدوده خطر متوسط تا بسیار زیاد قرار دارند. این نتایج نشان می‌دهد که بسیاری از مناطق شهرستان جاجرم به ویژه مناطق مسکونی بسیار مستعد سیلاب است که در این زمینه به کارگیری راهکارهایی از جمله تلاش برای اصلاح کاربری‌های نامناسب، ترمیم پوشش گیاهی طبیعی، پایش علمی و به کارگیری سیستم‌های هشداردهنده سیل به صورت محلی گام مهمی در کاهش خسارات خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis of factors affecting flooding in Jajarm county

نویسندگان [English]

  • Leila Goli mokhtari 1
  • abolqasem amirahmadi 2
  • marzieh fakoor 3
1 Assistant Professor of Geomorphology, Faculty of Geography and Environmental Sciences, Hakim Sabzevari University
2 Professor of Geomorphology, Faculty of Geography and Environmental Sciences, Hakim Sabzevari University
3 Master's degree in Geomorphology, Faculty of Geography and Environmental Sciences, Hakim Sabzevari University
چکیده [English]

Flood is one of the natural hazards in the world that is caused by natural and human factors. Every year, the country of Iran is suffered from the occurrence of small and large floods in different seasons of the year. The purpose of this research is to investigate the flooding situation in Jajarom city by using fuzzy logic and analyzing the factors affecting flooding in this county. Therefore, in the study area, the factors affecting the occurrence of floods were first identified, which include height, slope, slope direction, rainfall, vegetation cover, lithology, geomorphology, land use, permeability, density of waterways and distance from the river. Then the criteria were fuzzified according to the required functions, and in the next step, flood zoning was done in the target area using different operators. The results of the research showed that 1,127.1 square kilometers of the study area is at low risk, 573.573 square kilometers are at medium risk, 593 square kilometers are at high risk of flooding, and 654.2 square kilometers are at very high risk of flooding. It was also found that all the cities of this county are in the range of medium to very high risk and about half of the villages are in the range of medium to very high risk. In addition, about 77% of the main roads of the county are in the range of medium to very high risk. These results show that many areas of Jajarm county, especially the residential areas, are very prone to flooding, and in this context, applying solutions such as trying to correct inappropriate land uses, restoring natural vegetation, scientific monitoring, and using flood warning systems locally is an important step in reducing damages.

کلیدواژه‌ها [English]

  • flooding
  • Jajarm county
  • fuzzy Logic

مراجع

  1. ابراهیمی، علی‌محمد (13۸9). بررسی انتقادی منطق فازی به مثابه یک روش علمی در علوم اجتماعی، شماره‌ی ۵، صص ۵-۲۷
  2. اسدی، معصومه، امامی، کامیار (۱۴۰۰). پهنه‌بندی سیلاب شهر بندرعباس و ارزیابی روند توسعه نواحی سکونتگاه هی به سمت مناطق سیل‌خیز (مطالعه موردی: شهر بندرعباس)، پژوهش‌های فرسایش محیطی‌، شماره‌ی ۳، صص ۱۱۲-۹۶.
  3. اسفندیاری درآباد، فریبا، لایقی، صدیقه، مصطفی‌زاده، رئوف، حاجی، خدیجه (۱۴۰۰). پهنه‌بندی پتانسیل خطر وقوع سیلاب‌ حوضه آبخیز قطورچای با روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره ANP و تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، شماره ۸، صص ۱۵۰-۱۳۵.
  4. اقدر، حسین (139۱). مسیریابی خطوط انتقال نفت با استفاده از GIS و منطق فازی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد سنجش از دور، دانشکده جغرافیا، دانشگاه شهید چمران اهواز.
  5. امیراحمدی، ابوالقاسم، بهنیافر، ابوالفضل، ابراهیمی، مجید (139۰). ریز پهنه‌بندی خطر سیلاب در محدوده شهر سبزوار در راستای توسعه پایدار شهر (مطالعه موردی: شهر نیشابور)، فصل نامه آمایش محیط، شماره‌ی ۱۶، صص ۱۱۰- ۱۸.
  6. زنگنه اسدی، محمدعلی، امیراحمدی، ابوالقاسم، ناعمی تبار، مهناز (۱۳۹۹). ارزیابی مدل وکیور، L-THIA شبکه عصبی مصنوعی در استان خراسان رضوی، مجله اکوهیدرولوژی، دوره ۸، شماره‌ی ۱، صص ۱۰۸- ۸۹.
  7. سلیمانی، کریم، شریفی‌پور، مهدی، عبدلی بوژانی، سپیده (۱۳۹۹). الگوریتم آشکارسازی پهنه‌بندی خسارات سیل با استفاده از تصاویر سنتینل ۲، مجله اکوهیدرولوژی، شماره‌ی ۲، صص ۳۱۲- ۳۰۳.
  8. صالحی، اسماعیل، رفیعی، یوسف، فرزاد بهتاش، محمدرضا، آقابابایی، محمدتقی (۱۳۹۲). پهنه‌بندی خطر سیلاب شهری با استفاده از GIS و فرآیند تحلیل سلسه مراتبی فازی (مطالعه موردی: شهر تهران)، مجله محیط‌شناسی، شماره‌ی ۳، صص ۱۸۸- ۱۷۹.
  9. علیزاده، محمدامین (۱۳۹۰). اصول هیدرولوژی کاربردی، مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
  10. فیض نیا، سادات، موسویان، مریم، عبداللهیان دهکردی، زهره، ابراهیمی درچه، خدیجه (۱۳۹۴). بررسی اثر زمین‌شناسی بر سیل‌خیزی آبخیز جونقان در شهرکرد، مجله منابع طبیعی ایران، شماره‌ی ۴، صص ۱۰۲۹-۱۰۱۷.
  11. قهرودی تالی، منیژه، درفشی، خه بات (۱۳۹۴). بررسی آشفتگی در الگوی خطر سیلاب در تهران، نشریه تحلیل فضایی و مخاطرات محیطی، دوره‌ی ۲، شماره‌ی ۲، صص ۱۶-۱.
  12. کاظمی، سکینه (۱۳۹۵). پهنه‌بندی خطر سیلاب با تلفیق رویکرد سلسله مراتبی و GIS مطالعه موردی رودخانه خیاوچای مشکین‌شهر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده جغرافیا‌، دانشگاه یزد.
  13. گلی مختاری، لیلا، محمد نژاد، محمد، بهنیافر، ابوالفضل (۱۳۹۸). پهنه‌بندی مخاطره سیلاب در حوضه رودخانه کلات (زیرحوضه منتهی به شهر کلات)، مجله پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، دوره‌ی ۸، شماره‌ی ۳، صص ۲۲۱-۲۰۳.
  14. موسوی، سیده لیلا (۱۳۹۷). ارزیابی هیدرژئومورفولوژیکی و پهنه‌بندی سیلاب در حوضه آبریز هررود لرستان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده جغرافیا و علوم محیطی، دانشگاه یزد.
  15. محسن‌زاده، مبین (۱۳۸۹). هوش مصنوعی - منطق فازی و شبکه عصبی، صص ۳۲-۲۵.
  16. مرکز آمار ایران (۱۳۹۰). نتایج سرشماری عمومی و نفوس مسکن، شهرستان جاجرم.
  17. یوسفی، حسین، گلشن، محمد، پیرنیا، عبدالله (۱۳۹۷). ارزیابی هیدرولوژیکی HEC-HMS در تخمین هیدروگراف سیل مناطق خشک و مرطوب (مطالعه موردی: حوضه آبخیز کارده)، نشریه اکوهیدرولوژی، شماره‌ی ۱۰، ص ۴۸.
  18. Abushandi, E, Merkel, B (2013). Modeling rainfall runoff relations using HEC-HMS and IHACRES for a single rain event in an arid region of Jordan, Journal of Water Resource Management, VoIume‌ 27,PP 2391-2409.
  19. Farish , S, Munawar, S, Siddiqua, A, Alam, N, Alam, M (2017). Flood Risk Zonation Using GIS Techniques District Charsadda (2010) Floods Pakistan, Environ Risk Assess Remediat Volume 1, PP
  20. https://irna.ir/xjDKsX
  21. Lawal, D, U, Matori, A, N, Yusuf, K,W, Hashim, A,M, Balogun, A,L (2014). Analysis of the flood extent extraction model and natural flood influencing factors A GIS-based and remot sensing analysis th Internatinal symposium of the Digital Earth (ISDE). Earth and Envirnoment Science 18.
  22. Miller, D,W, Starr, M,K (2012). Executive Decisions and Operations Research.‌  Englewood Cliffs, NJ, U.S.A, PrenticeHall.
  23. Mostafazadeh, R, Sadoddin, A, Bahremand, A, Berdi Sheikh V, Zare Garizi, A, (2017). Scenario analysis of flood control structures using a multi-criteria decision-making technique in Northeast Iran, Natural Hazards, 87, pp 1827–1846.
  24. Naubi, I, Zardari, N, H, Shirazi, S, M, Roslan, N, A, Yusop, Z, & Haniffah, M. R. B. M, (2017). Ranking of Skudai river sub -watersheds from sustainability indices application of PROMETHEE method. International ,Journal of GEOMAT,12 (29),pp 124-131.
  25. Quirogaa, V. M, Kurea, S, Udoa, K., & Manoa, A (2016). Application of 2D numerical simulation for the analysis of the February 2014Bolivian Amazonia flood Application of the new HEC-RAS version 5, Ribagua,3(1),pp 3-25.
  26. Sperotto, A, Torresan, S, Gallina, V, Coppola, E, Critto, A, & Marcomini, A (2016). A multi-disciplinary approach to evaluate pluvial floods risk under changing climate The case study of the municipality of Venice (Italy), Science of The Total Environment,562,pp 1031-1043.
  27. Tae Hyung kim ,T.kim, B.Han, k (2019). Applicationof fazzy Topsis to flood Hazard Mapping for Levee failure water, pp 11-59.
  28. Wang, Y, Li, Z,Tang, Z, and Zeng, G (2011). A GIS -based spatial multi-criteria approach for flood risk assessment in the Dongting Lake Region, Hunan, Central China. Water resources management, 25(13),pp 3465- 3484.
  29. Yen an Wu, Ping-an Zhong, Yu Zhang, Biao Ma, Kun Yan (2015). Integrated flood risk assessment and zonation method: a case study in Huaihe River basin, China, Natural Hazards, 1, pp 635-651.
مطالعات جغرافیایی مناطق خشک
دوره 13، شماره 50
اسفند 1401
صفحه 77-58

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار