ارزیابی تأثیرات و پیامدهای اجتماعی راه‌اندازی سایت معدنی و کارخانه فرآوری در حوزه شهرستان تفتان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جامعه‌شناسی، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ ادبیـات و علوم انسـانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.

3 گروه تاریخ و مردم‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ولایت، ایرانشهر، ایران.

4 گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران.

چکیده

هدف: هدف پژوهش حاضر، ارزیابی تأثیرات و پیامدهای اجتماعی یک اقدام توسعه‌­ای، در جنوب شرقی ایرانی است. این اقدام، ناظر به احداث یک معدن پلی­‌متال در تفتان جنوبی است.
روش و داده: به لحاظ روش‌­شناختی این پژوهش را باید یک مطالعه تحلیلی- تبیینی و مبتنی­ بر نوعی رویکرد کیفی دانست. لذا از روش مطالعه میدانی و تکنیک­‌هایی همچون مشاهده، مصاحبه و تحلیل ذی‌­نفعان برای گردآوری داده‌­ها، و تکنیک تحلیل مضمون برای تحلیل آن­‌ها استفاده شده است.
یافته‌ها: به‌زعم اکثر ذی­‌نفعان درگیر، مواردی همچون هم‌­سویی اقدام با طرح‌­های توسعه پایدار منطقه‌­ای؛ تعدیل بیکاری و ایجاد زمینه‌های اشتغال با ثبات؛ تحقق امنیت پایدار؛ مهاجرت معکوس؛ و البته انتفاع دیگر بخش‌­های عمومی و خدمات‌­رسان در منطقه، از جمله پیامدهای مثبت این طرح قلمداد می‌­شود. در برابر، مواردی نظیر تغییر الگوهای سنتی معیشت؛ آسیب ­دیدن باغ‌­ها یا مزارع و مساکن در حریم معدن؛ تهدید سلامتی بومیان محلی؛ از بین رفتن منظره طبیعی روستاها و تهدیدات زیست‌­محیطی؛ و به­ ویژه تشدید تنش‌­های محلی و بین­‌گروهی، از جمله پیامدهایی است که خاصه بومیان محلی و نمایندگان آن­‌ها احتمال می‌­دهند در پی این اقدام، روی دهد. در این بین، باید تأکید داشت که ناشناختگی و ابهام جامعه محلی نسبت به این پروژه، از زمینه‌­های اصلی تشدید نگرانی­‌ها در سطح جامعه مذکور است.
نتیجه‌گیری: احداث معدن، بیم‌ و امیدهایی را موجب می‌شود. جهت مدیریت این بیم و امیدها، توجه به چهارچوب‌ها یا نظامِ ذهنی و معنایی بومیان ضروری است.
نوآوری، کاربرد نتایج: مطالعه حاضر از معدود مطالعاتی است که در حوزۀ ارزیابی تاثیرات اجتماعی احداث معدن به زبان فارسی انجام شده است و امید می‌رود که سرآغازی برای پژوهش‌های بیش‌تر در این حوزه باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Evaluating the Effects and Social Consequences of Launching the Mining Site and Processing Plant in Taftan Township

نویسندگان [English]

  • Behrouz Roustakhiz 1
  • Mohammad Osman Hosseinbor 2
  • Amanollah Tamandehrou 3
  • Mosareza Gharbi 4
1 Department of Sociology, Faculty of Social Sciences, Allameh Tabataba'i University; Tehran, Iran.
2 Department of Social Sciences, Faculty of Literature and Humanities, University of Sistan and Baluchestan; Zahedan, Iran.
3 Department of History and Anthropology, Faculty of Literature and Humanities, Velayat University; Iranshahr, Iran.
4 Department of Social Sciences, Faculty of Literature and Humanities, Hakim Sabzevari University; Sabzevar, Iran.
چکیده [English]

Aim: The current research aims to evaluate the social effects and consequences of development action in the southeast of Iran. This action is related to construction of a polymetal mine in South Taftan. 
Material & Method: Methodologically, this research should also be an analytical and explanatory study based on a qualitative approach. Accordingly, this approach was followed by the method of field study and techniques including observation, interview, analysis of beneficiaries for collecting data, and content analysis technique applied for this purpose.
Finding: Most involved beneficiaries declared some issues such as alignment of action with regional sustainable development plans, unemployment adjustment and providing constant employment opportunities, achieving sustainable security, reverse migration, and benefitting other public and service providers in the region are among the positive outcomes of this project. On the other side, issues like changing the traditional livelihood patterns, damage to gardens or farms and homes in the mine area, threats to the health of residents, air and environmental pollution, loss of natural landscape of villages and environmental threats, and in particular the intensification of local and intergroup tensions are among the consequences which especially natives and their representatives feel likely to occur following launching the project. In the meantime, it should be emphasized that the ignorance and ambiguity of the local community towards this project is one of the main areas of intensification of concerns in the mentioned community. 
Conclusion: The construction of the mine causes fears and hopes. In order to manage these fears and hopes, it is necessary to pay attention to the mental and semantic framework of the natives.
Innovation: The present research is one of the few studies in the social impact assessment of mining construction in Persian.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Evaluation of Social Effects
  • Sustainable Development
  • Local Society
  • Poly Metal Mine
  • Taftan Township

مراجع

احمدی گیوی، مریم (1394). ارزیابی تأثیرات اجتماعی و فرهنگی ساماندهی میادین و معابر خاص شهر؛ زیباسازی خیابان پیروزی (گزارش طرح پژوهشی). تهران: پژوهشکده مطالعات توسعۀ جهاد دانشگاهی تهران.
احمدی، حمید؛ و بیدالله‌خانی، آرش (1392). «پساتوسعه‌گرایی و بازنمایی‌های انتقادی از گفتمان توسعه؛ رویکردی مردمی». مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 5 (3): 64-47.
اعظمی، هادی؛ دهمرده، معصومه؛ و جمال، سعید (1392). «بررسی و تحلیل عمده­ترین چالش­های امنیتی مرزهای استان سیستان و بلوچستان». مجله دانش انتظامی سیستان و بلوچستان، 4 (8): 26-1.
برج، ابل (1390). راهنمای عملی ارزیابی تأثیر اجتماعی. ترجمة مرتضی قلیچ و محمدعلی رمضانی. تهران: جامعه­شناسان.
بلیکی، نورمن (1387). طراحی پژوهش­های اجتماعی. ترجمة حسن چاوشیان. تهران: نی.
بنی­فاطمه، حسین؛ بیانی، فرهاد؛ و علی­پور، پروین (1399). «طرح­های عمرانی به­مثابه پروژه­های هژمونیک؛ تحلیل کارکردهای صنعت خیال­پردازی در مناطق مرزی». مجله جامعه­شناسی معاصر، 9 (16): 36-1.
بهبودی، داود؛ برقی اسگویی، محمدمهدی؛ و محمدی خانقاهی، رباب (1396). «اثرات افزایش سرمایه­گذاری و بهره­وری بخش معدن بر ارزش افزوده و صادرات بخش­های مختلف اقتصادی ایران». مجله نظریه­های کاربردی اقتصاد، 4 (4): 228-199.
چیت­ساز، محمدرضا (1394). ارزیابی تأثیر اجتماعی و فرهنگی پیرایش شهری و حذف زوائد بصری حد فاصل میدان انقلاب - چهارراه ولی­عصر (گزارش طرح پژوهشی). تهران: اداره‌کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران.
حمیدیان، علیرضا؛ نصرآبادی، اسماعیل؛ و قدرتی، حسین (1396). «بررسی پیامدهای اجتماعی، اقتصادی سد خاکی با تأکید بر رضایت‎مندی ساکنان روستا مطالعۀ موردی روستای کمیز سبزوار». مجله مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، ۷ (۲۷): ۶۲-۵۳.
خبرگزاری جمهوری اسلامی (1399). سند آمایش سیستان و بلوچستان رونمایی شد. کد خبر: 84015896 (تاریخ انتشار: 4 شهریور 1399)؛ قابل دسترسی به آدرس www.irna.ir/news/84015896 .
خوبفکر برآبادی، حبیب­الله؛ حسین­بر، محمدعثمان؛ و روستاخیز، بهروز (1399). «تأملی بر وضعیت الگوهای معیشتی خانوارهای عشایر در شرایط خشکسالی؛ مورد مطالعه: خانوارهای عشایر استان سیستان و بلوچستان». مجله مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 9 (3): 640-615.
ذاکری، زهرا (1398). مجموعه مطالعات منطقه­ای و آمایش سرزمین در ایران: نحوه مواجهه با تدوین سند آمایش سرزمین در شرایط کنونی. تهران: مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی.
ذکایی، سعید (1381). «نظریه و روش در تحقیقات کیفی». مجله علوم اجتماعی، 9  (17): 69-41.
رهبری، لادن (1391). «انسان­شناسی به‌مثابه­ علم رهایی­بخش؛ پیوند نظریه و عمل در پژوهش عملی مشارکتی». مجله پژوهش‎‎های انسان‌شناسی ایران، 2 (2): 161-141.
سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان سیستان و بلوچستان (1398). سند آمایش سرزمین استان سیستان و بلوچستان. قابل دسترسی به آدرس https://sb.mporg.ir .
سلیمانی، الهه؛ خانی، سعید؛ و مقصودی، ابرهیم (1397). بررسی چالش­های زیست محیطی و اجتماعی معدن بوکسیت تاش (گزارش طرح پژوهشی). تهران: مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی.
صادقلو، طاهره؛ سجاسی قیداری، حمداالله؛ و ریاحی، وحید (1395). «ارزیابی اثرات زیست محیطی صنایع استخراجی- معدنی در پایداری نواحی روستایی؛ مورد: روستاهای پیرامون کارخانه سیمان زنجان». مجله اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 5 (1): 199-173.
طالبیان، سیدامیر؛ و ملاکی، احمد (1391). «ارائه مدلی برای ارزیابی تأثیرات اجتماعی در صنعت نفت و گاز ایران». مجله مطالعات توسعه اجتماعی-فرهنگی، 1 (3): 186-161.
عنبری، موسی (1390). جامعه‎شناسی توسعه: از اقتصاد تا فرهنگ. تهران: سمت.
عنبری، موسی (1395). «بختک توسعه و خواب ناآرام آبادی ما». مجله مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 5 (1): 187-171.
فاضلی، محمد (1396). ارزیابی تأثیرات اجتماعی. تیسا: تهران.
فاضلی، محمد؛ و علیخواه، فردین (1391). پیوست اجتماعی و فرهنگی بهسازی میدان امام حسین (ع) و پیاده راه سازی خیابان هفده شهریور (گزارش طرح پژوهشی). تهران: سازمان زیباسازی شهر تهران.
کرمی، غلامحسین؛ و رضایی مقدم، کورش (1394). «ارزیابی تأثیر اجتماعی: رویکردی نوین در مدیریّت پایدار برنامه­های توسعه». مجله مطالعات توسعه­ ­اجتماعی- فرهنگی، 4 (2): 194-169.
کیانی، فاطمه؛ انصاری، رحیمه؛ و تقدیسی، احمد (1393). «اثرات اقتصادی- اجتماعی و محیط زیستی کارخانه سیمان هگمتان بر روستای شاهنجرین». مجله اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 4 (2): 144-133.
محمدپور، احمد (۱۳۹۲). روش تحقیق کیفی؛ ضد روش  (ج ۲). تهران: جامعه‌شناسان.
مرادی، علیرضا (1394). ارزیابی تأثیر فرهنگی: اصول، مبانی و راهنمای عملی پیوست­نگاری فرهنگی. اصفهان: دارخوین.
مرکز آمار ایران (1395). نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن. قابل دسترسی به آدرس https://www.amar.org.ir .
مسعودی، حمید (1400). مطالعات پیوست فرهنگی و اجتماعی پروژۀ کوه پارک مشهد (گزارش طرح پژوهشی). مشهد: شهرداری مشهد.
منصوری مقدم، منصور؛ نصرتی، روح الله؛ و سپیدنامه؛ بهروز (1401). «ارزیابی برنامه‌‌های توسعه‌‌ای با رویکرد مردم‌‌نگاری انتقادی؛ مورد مطالعه: پروژه‌‌های سدسازی در استان ایلام». مجله توسعه محلی، 14 (2): 351-333.
مون، جرمی (1396). مسئولیت اجتماعی شرکتی: معرفی مختصر و مفید. ترجمة محمد شهرابی فراهانی. تهران: میراث اهل قلم.
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی (1395). خلاصه مدیریتی مطالعات استانی طرح توسعه کسب­وکار و اشتغال پایدار. کد گزارش: 2-95010.
ولی­نیا، الهام؛ قادرمزی، حامد؛ و مولایی هشجین، نصرالله (1398). «نقش فعالیت­های معدنی در پایداری سکونتگاه­های روستایی شهرستان قروه». مجله اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 8 (4): 80-63.
یعقوبی فرانی، احمد؛ ایزدی، نسیم؛ و عطایی، پوریا (1395). «ارزیابی تأثیرات اجتماعی- اکولوژیکی احداث سدّ فدامی بر توسعه‌ کشاورزی منطقه». مجله جغرافیا و توسعه، 14 (43):112-91.
مطالعات جغرافیایی مناطق خشک
دوره 14، شماره 51
اردیبهشت 1402
صفحه 23-1

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار