تحلیلی بر کمبودها و توزیع فضایی بوستان‌های شهری مشهد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه توسعه پایدار شهری و منطقه‌ای، جهاد دانشگاهی خراسان رضوی، مشهد، ایران

2 گروه توسعه پایدار شهری و منطقه‌ای، جهاد دانشگاهی خراسان رضوی ، مشهد، ایران

چکیده

هدف:  این پژوهش با هدف بهبود وضعیت پارک‌ها و فضای سبز شهر مشهد سعی دارد کمبودهای فضای سبز را تحلیل نموده و معیارهای تأثیرگذار در مکان‌یابی پارک‌ها را مشخص نماید.
روش و داده: نوع تحقیق توصیفی - تحلیلی و روش مطالعه مدل DPSIR است. روش جمع‌‏آوری اطلاعات اسنادی و میدانی بوده و پس از ارزیابی وضعیت فعلی و شناخت کمبودها با استفاده از مدل DPSIR، نیروهای محرکه، فشارها، وضعیت، اثر و پاسخ مشخص شده و ده معیار جهت مکان‌‏یابی بهینه استخراج ‏گردید. برای تجزیه و تحلیل داده‌‏ها از SDSS و GIS استفاده شده است.
یافته‌ها: یافته‌‏ها نشان می‌‏دهد تنها 22 درصد ساکنان در هم‌جواری مناسب با پارک‌ها هستند. علاوه بر این همه پارک‌های موجود، هم‌جوار با کاربری‏‌های سازگار (آموزشی و فرهنگی) نیستند و تنها 36 درصد آن‌ها در هم‌جواری مناسب قرار گرفته‌اند. از نظر دیدگاه جدید، فضای سبز علاوه بر مکانی برای بازده اکولوژیکی، مکانی برای بازده اجتماعی نیز هست، لذا سرانه واقعی آن برابر 4.17 مترمربع بوده که بسیار متفاوت با سرانه ذکر شده از سوی شهرداری (14.16 مترمربع) است.
نتیجه‌گیری: نتایج نشان می‌‏دهد که نیروهای محرکه شامل تراکم جمعیت، توسعه برنامه‌ریزی‌نشده شهر، تغییر کاربری و ضعف قوانین شهرسازی بوده و فشارهای وارد بر محیط‌زیست شهری شامل افزایش تراکم ساختمانی، تغییر الگوی زندگی، مناطق حاشیه‌نشین و فرسوده و وجود بیش از 25 میلیون زائر سالانه است. از آثار این کمبود نیز می‌توان به تخریب کیفیت اکولوژیک، کاهش زیباشناختی محلات و افزایش آلودگی هوا، کاهش حس تعاملات اجتماعی و کاهش نشاط اجتماعی اشاره کرد.
نوآوری، کاربرد نتایج: جنبه نوآورانه این مقاله تلفیق مدل DPSIR  و اصول الگوی تخصیص کمینه فاصله است. بنابراین این تحقیق پا را یک قدم فراتر نهاده و پس از ارزیابی وضعیت محیط‌زیست شهر مشهد از طریق مدل DPSIR و ارائه پاسخ‌ها، آن‌ها را به صورت راه‌حل‌هایی برای حل مشکلات در قالب نقشه‌های GIS از پارک‌های پیشنهادی در مناطق مختلف ارائه می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An analysis of the deficiencies and spatial distribution of urban parks in Mashhad metropolitan

نویسندگان [English]

  • farzaneh razzaghian 1
  • hossein aghajani 2
1 Department of Urban and regional sustainable development, Academic center for education, culture and research Khorasan razavi, Mashhad, Iran
2 Department of Urban and regional sustainable development, Academic center for education, culture and research Khorasan razavi, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

Aim: This paper aims to identify the effective parameters in the location of parks using the DPSIR model and to analyze the shortcomings and inconsistencies of green spaces in Mashhad.
Material & Method: The research is descriptive-analytical, and the study method is DPSIR pattern. The method of collecting data is based on documentary and fieldwork. After assessing the current situation and identifying deficiencies using the DPSIR model, driving forces, pressures, status, effect, and response are identified, and ten criteria for suitable location are extracted. SDSS and GIS have been exerted to analyze the data.
Finding: The findings show that only 22% of the residents are close to the parks. Additionally, neighboring parks are incompatible with (cultural and educational) land uses, and only 36% are nearby. In terms of the new perspective, green space is a place not only for ecological efficiency but also a place for social returns. So, its real per capita is 4.17 square meters, which is very different from the per capita the responsible institutions give(14.16 m2).
Conclusion: The results show that the driving forces include population density, unplanned development of the city, change of usage, and weak urban planning laws, and the pressures on the urban environment include the increase in building density, changes in lifestyles, informal settlements, and the existence of more than 25 million pilgrims annually. Among the effects of this deficiency, we can mention the destruction of ecological quality, the reduction of the aesthetics of neighborhoods and the increase of air pollution, the reduction of the sense of social interactions, and the reduction of social vitality.
Innovation: The innovative aspect of this paper is integrating the DPSIR model and the principles of the minimum distance allocation model. Therefore, this research goes one step further. After evaluating the environmental condition of Mashhad city through the DPSIR model and providing answers, it presents them as solutions to solve problems in the form of GIS maps of proposed parks in different areas.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • DPSIR
  • Mashhad city
  • Real per capita
  • Urban parks
احدنژاد، محسن، صالحی میشانی، حیدر، وثوقی راد، لیلا، رومیانی، احمد، (1393). ارزیابی و مکان یابی فضای سبز شهری، مورد شناسی منطقه 11 شهر تهران، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه ای، شماره 12، (169-186)
آل محمد، سیده، یاوری، احمدرضا، صالحی، اسماعیل، زبردست، لعبت، (1393). به کارگیری ارزیابی راهبردی محیط زیست به منظور تدوین سیاست های برنامه توسعه پایدار دریاچه ارومیه، مجله محیط شناسی، دوره 40، (645-667)
بخارایی، احمد، صنعتی شرقی، نادر، رستمی، شاه بختی، شربتیان، محمدحسن، (1397)، تحلیل فضایی نشاط اجتماعی در سطح مناطق شهری مشهد، نشریه علمی-پژوهشی برنامه ریزی کالبدی، سال سوم، شماره 7 (134-153)
بهرام سلطانی، کامبیز، (1387)، مجموعه مباحث و روشهای شهرسازی، محیط زیست ، جلد دوم، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران،
جهانی شکیب، فاطمه، ملک محمدی، بهرام، زبردست، لعبت، عادلی، فاطمه، (1393). بررسی قابلیت و کاربرد خدمات اکوسیستمی به عنوان شاخص های اکولوژیکی در مدل DPSIR مطالعه نمونه: تالاب چغاخور، پژوهش های محیط زیست، شماره 10، (109-120).
حجازی، اسداله، (1394). مکان یابی فضای سبز در شهر تبریز با استفاده از GIS، مجله جغرافیا و برنامه ریزی، سال 19، شماره 81، (127-143)
خطببی، عطیه، دانه کار، افشین، پورابراهیم، شراره، وحید، مجید، (1394). معرفی مدل DPSIR و قابلیت کاربرد آن در تصمیم گیری های محیط زیستی ، فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 25، ( 65-79)
خوارزمی، امیدعلی، غفوریان، مهسا، صبوری، مرضیه، سردار، سیما،(1401). چالش های محیط زیست هوشمند در کلانشهر مشهد با استفاده از مدلDPSIR مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، سال نهم، شماره 2، شماره پیاپی 17، ( 17-36)
رحمانی، محمد جواد (1382). بررسی روند تصمیم گیری  در مکان یابی پارک‌ها و فضای سبز عمومی و تاثیر آن بر‌ایمنی آنها، مجله سبزینه شرق، سال سوم، شماره6
رزاقیان، فرزانه (1395)، تحلیل ساختمان های بلندمرتبه مسکونی با تاکید بر نظریه شهر اکولوژیک در حوزه جنوب غرب کلانشهر مشهد، رساله دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد
زبردست، لعبت، صالحی، اسماعیل، مومنی، محمودرضا، افراسیابی، هادی، محمدامینی، مروارید، (1394). ارائه رهیافت سیستمی در برنامه ریزی محیط زیستی آلودگی هوا با استفاده از چارچوبDPSIR، مطالعه موردی: شهرتهران، مجله محیط شناسی،دوره 41، (129-141)
زیاری، کرامت اله ( 1390). برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم.
سعیدنیا، احمد (1383).کتاب سبز شهرداری‌ها، جلد 9، فضای سبز شهری، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور
سلیمان نژاد، لیلا، فقهی، جهانگیر، مخدوم، مجید، نمیرانیان، منوچهر، (1393). بررسی الگوی مکانی پارک های تهران توسط سنجه های سیمای سرزمین، فصلنامه پژوهش های محیط زیست، شماره 9، (25-34)
شکوهی، محمداجزاء، رزاقیان، فرزانه، (1394). ارزیابی و مکان یابی کاربری پارک های شهری منطقه 9 شهرداری مشهد با استفاده از تحلیل شبکه (Network Analysis)، مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، شماره 3، (1-14)
شهرداری مشهد. (1400). سالنامه آماری شهر مشهد، معاونت برنامه­ریزی و توسعه شهرداری مشهد.
قدوسی، مهران، (1381). پارک‌های شهری دیروز، امروز ، فردا، انتشارات شهرداری‌ها، سال دوم، شماره 21
کریم زادگان، حسن، (1382)، مبانی اقتصاد محیط زیست، انتشارات نقش مهر
لطفی، صدیقه، مهدی، علی، محمدپور، صابر، (1393). بررسی پراکنش، استانداردها و محاسبه سرانه فضای سبز شهری بر اساس مدل بهرام سلطانی، موردشناسی: منطقه یک شهر قم، نشریه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه ای، شماره 10، (1-18)
مخدوم، مجید، (1393). شالوده آمایش سرزمین، انتشارات دانشگاه تهران
میکائیلی، علیرضا ، کیازاده، زهره، (1387). تدوین ضوابط طراحی اکوپارک (مطالعة موردی: اکوپارک پردیسان تهران)، علوم و تکنولوژی محیط زیست، دورة دهم، شمارة چهار