تحلیل و ارزیابی اثرات زیست محیطی تغییرات کاربری اراضی شهری در منطقه کلانشهر تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

هدف: رشد شهری به خصوص در شکل نامطلوب آن یعنی پراکنده‌رویی شهری به سبب اثرات منفی بر محیط، سلامت انسان و مسائل اجتماعی و اقتصادی مورد نکوهش قرار گرفته است. به طور مثال، میزان اراضی کشاورزی، جنگل‌ها، مراتع، فضاهای باز به شدت کاهش‌یافته و اکوسیستم‌ها و سکونتگاه‌های جانوری با آهنگ هشداردهنده‌ای درهم گسیخته‌اند و کیفیت هوا و آب و به دنبال آنها سلامت انسانی و کیفیت زندگی کاهش یافته است.  بنابراین هدف این پژوهش ارزیابی اثرات زیست‌محیطی تغییرات کاربری اراضی شهری در منطقه کلان‌شهر تهران است.
روش و داده:  روش تحقیق از نوع توصیفی و تحلیلی است و برای به دست آوردن نقشه میزان تخریب اراضی پوشش گیاهی از مدل‌های Fuzzy Artmap، Lcm، جدول متناوب و نرم‌افزارهای Idrisi Selva، ARC GIS 10.4 و Google Earth  استفاده شده و جهت سنجش پیش‌بینی گسترش آتی شهر مدل CA- Markov بکار رفته است.
یافته‌ها:  نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل اطلاعات نشان می‌دهد تغییر کاربری طبیعی به کاربری‌های ساخته شده روند رو به گسترشی داشته، به طوری که این اراضی در سال 1352 از 9 درصد به 54 درصد در سال 1397 افزایش یافته است و با توجه پیش‌بینی در سال 1410، اراضی ساخته شده به 62 درصد از کل مساحت می‌رسد که شدت بحران زیست‌محیطی را نشان  می‌دهد  همچنین کاربری بایر با 71 درصد و پوشش گیاهی با 28 درصد بیشترین کاهش را به سمت کاربری ساخته شده داشتند
نتیجه‌گیری: بیشترین درصد تغییرات را در زمین‌های مفید شهر تهران (اراضی آبی و اراضی پوشش گیاهی) است، و اراضی دیگر با رشد منفی کندتری نسبت به این دو کاربری شاهد تغییر هستند که نشان از شدت بحران‌های زیست‌محیطی در آینده دارد.
نوآوری، کاربرد نتایج: از مهم‌ترین جنبه های نوآورانه و کاربردی می‌توان گفت در این مطالعه به ارزیابی تغییرات جمعیتی، گسترش شهری و ارزیابی‌های زیست‌محیطی پرداخته که می‌توان نتایج این مطالعه را از سایر مطالعات صورت گرفته در این زمینه متمایز نمود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis and evaluation of the environmental effects of urban land use changes in the metropolitan area of Tehran

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hossein Sattari 1
  • Rahim Sarvar 2
  • Masoud Mahdavi 3
1 Department of Geography and Urban Planning, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Department of Geography and Urban Planning, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
3 Department of Geography and Urban Planning, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Aim: Urban growth, especially in the unfavorable form of scattered urban development, has been condemned due to its negative effects on the environment, human health, and social and economic issues. For example, agricultural land, forests, pastures, and open spaces have been significantly reduced. Ecosystems and animal habitats have been disrupted with an alarming tone, and the quality of air and water, followed by human health and quality of life, have decreased. Therefore, this research aims to evaluate the environmental effects of urban land use changes in Tehran metropolis.
Material & Method: Idrisi Selva, ARC GIS 10.4, and Google Earth software were applied, and the CA-Markov model was exerted to predict the city's future expansion.
Finding: The results of data analysis show that the change of natural land use to built land use has been expanding so that these lands have increased from 9% in 1974 to 54% in 2019, and according to the forecast in 2032, built-up land reaches 62% of the total area, which shows the severity of the environmental crisis, also barren land use with 71% and vegetation cover with 28% had the largest decrease towards built-up land use. 
Conclusion: The most significant percentage of changes are in the useful lands of Tehran city (water lands and vegetation lands), and other lands with slower negative growth than these two land uses are witnessing change, which shows the severity of environmental crises in the future.
Innovation: From the most important innovative and practical aspects, it can be said that this study evaluates demographic changes, urban development, and environmental assessments, which can distinguish the results of this study from other studies conducted in this field.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Physical expansion
  • environment
  • demographic changes
  • land use
  • Tehran metropolis

مراجع

احدنژاد روشتی، محسن. زلفی، علی. شکرپور دیزج، حسین (1390) ارزیابی و پیش‌بینی گسترش فیزیکی شهرها با استفاده از تصاویر ماهوارهای چندزمانه و سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی شهر اردبیل 1363-1400). آمایش محیط زمستان 1390، دوره 4، شماره 15، صص 124-107.
احدنژاد روشتی، محسن. عظیم زاده ایرانی، اشرف. نجفی، سعید (1395) مقایسه تطبیقی توسعه فیزیکی شهرهای مرزی شرق و غرب کشور با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای چند زمانه. (مطالعه موردی: شهرهای زابل و پیرانشهر). فصلنامه علمی _ پژوهشی اطلاعات جغرافیایی سپهر تابستان 1395، دوره 25 ، شماره 98، صص 89-74.
اطهاری، کمال (1379) به سوی کارآمدی دخالت دولت در بازار زمین شهری. فصلنامه اقتصاد مسکن زمستان 1395، شماره20، صص 41-34.
پوراحمد، احمد، آشور، مهدی.، محمدپور، حدیثه.، محمدپور، صابر. (1391). تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی فضایی شهر گرگان با استفاده از مدل­های آنتروپی شانون و هلدرن. پژوهش و برنامه­ریزی شهری، شماره 3، صص 18-1.
تقوایی، مسعود، وارثی، حمید رضا و شیخی، حجت (1387)، تحلیل جایگاه و نقش شهر میانی همدان در توسعه منطقه ای، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای پاییز 1387، دوره 7، شماره 11، صص 64-37.
حسین­زاده دلیر، کریم. صفری، فاطمه. (1391). تأثیر برنامه­ریزی هوشمند بر انتظام فضایی شهر. جغرافیا و توسعه شهری، شماره اول، صص 99-133.
رحیمی، اکبر (1393) مدلسازی توسعه تبریز در سال 1410 با استفاده LTM، فصلنامه علمی_ پژوهشی پژوهش­های بوم شناسی شهری پاییز1393، دوره 5، شماره 10، صص 110-99.
زبردست، اسفندیار و شادزاویه، هادی (1390) شناسایی عوامل مؤثر بر پراکنده­رویی شهری و ارتباط آن با ساختار فضایی شهر (نمونه مورد مطالعه: شهر ارومیه) پاییز 1390، دو فصلنامه دانشگاه هنر، دوره 2، شماره 7، صص112-89.
سرور، رحیم. یزدانی، رسول. عشقی چهار برج، علی. (1395) سنجش عوامل مؤثر بر رشد شهری با تأکید بر تغییرات کاربری اراضی با استفاده از مدل رگرسیون لجستیک (مطالعه موردی: تبریز). مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی پاییز 1395، سال یازدهم، دوره 9، شماره 36، صص 54-35.
سجادزاده، حسن.، رحمانی، امیر. (1393) الگوی گسترش فضایی منطقه 13 شهر تهران. مجله باغ نظر، شماره 29، 47-58.
شهرکی، سعید زنگنه. کاظم زاده، علی. دره بادامی، سیروس هاشمی. (1393) تحلیل زمانی- مکانی گسترش کالبدی شهر مشهد و پایش تغییرات کاربری اراضی اطراف. پژوهش‌های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری زمستان 1393، دوره 2، شماره 4، صص 483-499.
عباس زاده، غلامرضا (1389) گسترش کالبدی شهر مشهد و آثار زیست‌محیطی آن. دومین همایش ملی جغرافیا و برنامه­ریزی شهری؛ فضای جغرافیایی، رویکرد آمایشی و مدیریت محیط.
عبدالهی, علی اصغر, خبازی, مصطفی, درانی, زهرا. (1398). مدل‌سازی و پیش‌بینی تغییرات کاربری اراضی شهر لاهیجان با رویکرد توسعه پایدار. فصلنامه شهر پایدار زمستان 1398، دوره 2، شماره4, صص17-3
فیضی زاده، بختیار. عزیزی، حسین و ولیزاده، کامران (1392) استخراج کاربری‌های اراضی شهرستان ملکان با استفاده از تصاویر ماهواره­ای لندست 7، مجله آمایش محیط، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملایر زمستان 1392، دوره 1، شماره 3، صص 93-74.
قربانی، رسول.، نوشاد، سمیه. (1387). راهبرد رشد هوشمند در توسعه شهری، اصول و راهکارها. فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 12.
قدیری، محمود.، دستا، فرزانه. (1395). تحلیل الگوی رشد کالبدی- فضایی کلان‌شهر تهران. مجله تحقیقات جغرافیایی، شماره 1، صص 31-45.
یاسوری، مجید. ویسی، رضا. سبب کار، مژگان. محمدی، مریم. (1394) بررسی نقش گسترش فیزیکی شهر رشت در ایجاد تغییرات کاربری اراضی حاشیه شهر. مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاهای انسانی بهار 1394، سال دهم، دوره 10، شماره 30، صص 112-99.
کاظمی پور، شهلا و حاجیان امیر (1390) ایحاد نخستین کلان‌شهر واقعی ایران در مجموعه شهری تهران: با تاکید بر سهم مهاجرت. فصلنامه جمعیت بهار ۱۳۹۰، دوره ۱۸، شماره (۷۵ و ۷۶)، صص 48-21
کیانی، اکبر.، رئیسی، احمد. (1396). بررسی توسعه فیزیکی-کالبدی شهر فنوج براساس راهبرد رشد هوشمند. نشریه علمی-پژوهشی جغرافیا و برنامه­ریزی، سال 21، شماره 59، صص 263-280.
ماجدی، حمید؛ زبردست، اسفندیار و مجربی کرمانی، بهاره (1391) تحلیل عوامل موثر بر الگوی رشد کالبدی شهرهای بزرگ ایران (نمونه مطالعه: الگوی رشد کالبدی شهر رشت) نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی پاییز 1391، دوره 17، شماره 3، صص 60-49.
مشهدی­زاده دهاقانی، ناصر. (1389). تحلیلی از ویژگی­های برنامه­ریزی شهری در ایران. انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
موسوی، میرنجف، آهار، حسن، منوچهری میاندوآب، ایوب، قیصری، حدیثه. (1397). تحلیل اثرات رشد پراکنده‌رویی شهری بر سرمایه اجتماعی مطالعه موردی: شهر مراغه. فصلنامه شهر پایدار پاییز 1397,دوره 1، شماره3,صص 1-16
هرائینی، مصطفی، انبارلو، مسعود و اجاق، عقیل (1395) خزش شهری و اثرات آن بر تغییرات کاربری اراضی کشاورزی (مطالعه موردی: شهرستان خمین در 30 سال اخیر). اولین همایش بین المللی اقتصاد شهری (با رویکرد اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل)، ص 937-929.
مطالعات جغرافیایی مناطق خشک
دوره 14، شماره 51
اردیبهشت 1402
صفحه 81-60

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار