امکان‌سنجی ورود گیاهان دارویی به الگوی کشت و قابلیت سنجی بر اساس منطق بولین (شهرستان چناران، استان خراسان رضوی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایـران

2 گروه آگرواکولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایـران

چکیده

هدف: تغییر الگوی کشت محصولات زراعی آب‌بر به گیاهان دارویی، به دلیل حفظ منابع پایه محیطی و ارزش‌افزوده بالا مورد تأکید صاحب‌نظران حوزه کشاورزی و روستایی است. مطالعه حاضر به امکان‌سنجی ورود 4 گیاه دارویی کدوی پوست‌کاغذی، سیاه‌دانه، اسفرزه، زیره سبز به الگوی کشت کشاورزان شهرستان چناران می‌پردازد.
روش و داده: روش تحقیق توصیفی تحلیلی و نوع تحقیق کاربردی است. گیاهان دارویی پیشنهادی با هم‌فکری گروه زراعت دانشگاه فردوسی مشهد و کارشناسان جهاد کشاورزی شهرستان چناران انتخاب شد. در این مطالعه 245 کشاورز روستایی در 16 روستای نمونه به صورت تصادفی انتخاب و در تکمیل ابزار پژوهش مشارکت نمودند.
یافته‌ها: نتایج آزمون نسبت نشان داد میزان استقبال کشاورزان از ورود گیاهان دارویی به الگوی کشت پایین است، به طوری که تنها 11 درصد کشاورزان، تمایل زیاد و بسیار زیاد به کشت چهار گیاه پیشنهادی داشته‌­اند. همچنین 98 درصد کشاورزان از دانش فنی بسیار پایینی در زمینه کاشت، داشت، برداشت، فرآوری، نگهداری و فروش گیاهان دارویی پیشنهادی برخوردار بودند. مهم‌ترین دلیل عدم موفقیت کشاورزان در زمینه ورود گیاهان دارویی به الگوی کشت: عدم حمایت دولت از تولید گیاهان دارویی، خشکسالی و  مشکلات مربوط به نیروی کار بوده است. استعدادسنجی اراضی کشاورزی به روش بولین نشان داد از مجموع 327000 هکتار مساحت شهرستان چناران، 32 درصد برای کشت اسفرزه، 11 درصد برای کشت کدوی پوست‌کاغذی و 32 درصد برای کشت زیره سبز و سیاه‌دانه مساعد است.
نتیجه‌گیری: از آنجا که تولیدکنندگان گیاهان دارویی باید از بازارهای تضمین­ شده مطمئن باشند، لازم است با اتخاذ راهکارهای مناسب، سهم کشاورز در زنجیره ارزش بالقوه سودآور بازار افزایش یابد.
نوآوری، کاربرد نتایج: از مهم‌ترین جنبه‌‌های نوآورانه و کاربردی تحقیق می‌توان به شناسایی میزان استقبال کشاورزان نسبت به کشت گیاهان دارویی پیشنهادی و سطح دانش فنی آن‌ها در این زمینه و همچنین قابلیت‌­سنجی شهرستان چناران در زمینه کشت گیاهان دارویی پیشنهادی اشاره کرد. نتایج مطالعه می‌تواند قابل تعمیم به سطح وسیع‌تری باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Feasibility of introducing medicinal plants into the cultivation pattern and feasibility assessment based on Bolin's logic (Chenaran county, Razavi Khorasan province)

نویسندگان [English]

  • Zari Afshar 1
  • Maryam Ghasemi 1
  • Parviz Rezvani Moghaddam 2
1 Department of Geography, Dr. Ali Shariati Faculty of Letters and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
2 Department of Agrotechnology, Faculty of Agriculture, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Aim: Changing the cultivation pattern of water-bearing crops to medicinal plants is emphasized by agricultural and rural experts due to the preservation of essential environmental resources and high added value. The present study deals with the feasibility of introducing four medicinal plants, pumpkin, black seed, asparagus, and cumin, in the cultivation pattern of farmers in Chenaran county. 
Material & Method: The descriptive research method is analytical, and the type of research is applied. In this study, 245 rural farmers in 16 villages were studied. 
Finding: The farmers' acceptance of introducing medicinal plants into the cultivation pattern is low, so only 11% of the farmers had a great desire to cultivate the four proposed plants. Also, 98 percent of the farmers needed more technical knowledge in planting, growing, harvesting, processing, maintaining, and selling the proposed medicinal plants. The most important reason for farmers' failure to introduce medicinal plants into the cultivation pattern has been the government's lack of support for producing medicinal plants, drought, and problems related to the labor force. Agricultural land potential assessment showed that of the total area of 327,000 hectares in Chenaran county, 32% is suitable for cultivating asparagus, 11% for cultivating pumpkin, and 32% for cultivating cumin and black seeds.
Conclusion: Since medicinal plant producers must be sure of guaranteed markets, it is necessary to increase the farmer's share in the potentially profitable value chain of the market by adopting appropriate strategies.
Innovation: One of the most important innovative and practical aspects of the research is to identify the degree of acceptance of farmers towards the cultivation of the proposed medicinal plants and the level of their technical knowledge in this field.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Changing the cultivation pattern
  • medicinal plants
  • Boolean logic
  • capability measurement
  • Chenaran county
آل ابراهیم دهکردی، الهه و آزاده قهفرخی، زهره (1400). تغییر الگوی کشت گیاهان دارویی، راهکاری برای رسیدن به توسعه پایدار و بهره برداری بهینه در مناطق خشک و نیمه خشک، مطالعات محیط زیست، منابع طبیعی و توسعه پایدار، 18 (15)، 64-53. https://shij.ir/ensd/upload/ensd/Content/000405_16/06-ENSD-No15-48806.pdf
آل شیخ، علی‌اصغر؛ سلطانی، محمدجعفر و هلالی، حسین (1381). کاربرد GIS در مکان‌یابی عرصه‌های پخش سیلاب، تحقیقات جغرافیایی،  17 (67)، 22-37. https://ensani.ir/fa/article/97374/
پورمیدانی، عباس؛ توکلی نکو، حسین و ادنانی، مهدی (1401). امکان سنجی کشت پنج گونه دارویی در دشت‌های حوضه آبریز دریاچه نمک به منظور استفاده در برنامه‌های اصلاح الگوی کشت، اکوهیدرولوژی، 9 (2)، 333-343. doi: 10.22059/ije.2022.338722.1604
ثابتی، علی (1395). ترویج و توسعه گیاهان دارویی راهی به سوی تغییر الگوی کاشت در راستای بهینه سازی مصرف آب در کشاورزی، دومین کنگره ملی توسعه و ترویج مهندسی کشاورزی و علوم خاک ایران، تهران. https://civilica.com/doc/520637/
حبیب پور گتابی، کرم و  صفری شمالی، رضا (1391). راهنمای جامع کاربرد SPSS در تحقیقات پیمایشی (تحلیل داده‌های کمی)، چاپ پنجم، تهران، نشر لویه، انتشارات متفکران.
خانی نژاد، سعید و اسدی، قربانعلی (1392). امکان سنجی کشت اکوتیپ های مختلف گل گاو زبان ایرانی در شرایط آب و هوایی مشهد، اولین همایش ملی تجاری سازی گیاهان دارویی و فرآورده های طبی، اصفهان، ایران.https://profdoc.um.ac.ir/pubs_files/p11036645.pdf
خلیلیان عمرانی، اکبر (1392). اجرای الگوی کشت فرصتی برای پرداختن به توسعه پایدار و امنیت غذایی، طرح پژوهشی، مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان ساری.
دانشی، علیرضا؛ وفاخواه، مهدی و پناهی، مصطفی (1394). ارزیابی اقتصادی سناریوی تغییر الگوی کشت در حوزه آبخیز سیمینه رود به منظور اصلاح مدیریت آب کشاورزی: تلاشی برای احیای دریاچه اورمیه با استفاده از سازوکارPES . تحقیقات منابع آب ایران، 11(3) 68-57.  https://www.iwrr.ir/article_14007.html
رسام، قربانعلی؛ دادخواه، علیرضا، خوشنود یزدی، اصغر و مقدسی، رضا (1391). اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر توسعه کشت گیاهان دارویی در استان خراسان شمالی، همایش ملی فرآورده‌های طبیعی و گیاهان دارویی بجنورد، دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی. https://profdoc.um.ac.ir/paper-abstract-1030943.html
زارع، شجاعت؛ محمدی نیک پور، علیرضا و ظریفیان، رامین (1386). راهکارهای تغییر الگوی کشت در مناطق صیفی‌کاری با هدف توسعه کشت گیاهان علوفه‌ای و دانه‌های روغنی، ششمین کنفرانس اقتصاد کشاورزی ایران. https://civilica.com/doc/46786/
زاهدی، شمس السادات (1392). توسعه پایدار، چاپ هفتم، تهران، انتشارات سمت.
زاهدی، شمس السادات و نجفی، غلامعلی (1384). مسئله پایداری در کشاورزی ایران، مجله جامعه‌شناسی ایران، 6 (2)، 73-106.
http://www.jsi-isa.ir/article_25379.html
سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی (1399). سالنامه آماری بخش کشاورزی استان خراسان رضوی سال 1398، معاونت برنامه ریزی و اقتصادی مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات، مشهد.
سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان خراسان رضوی (1399). سالنامه آماری استان خراسان رضوی سال 1398، معاونت آمار و اطلاعات، سازمان برنامه و بودجه، تهران.
غیاثوند، احمد (1387). کاربرد آمار و نرم‌افزار SPSS در تحلیل داده‌ها (آموزش جامع نرم‌افزار SPSS)، نشر لویه، انتشارات متفکران چاپ اول، تهران.
فروتن، لیلی (1390). دلایل رویکرد به گیاهان دارویی و ضرورت پرداختن به اقدامات، چالش‌ها و راهکارهای مرتبط در این زمینه، همایش منطقه‌ای جهاد اقتصادی رهیافت‌ها و راهبردها، 1-9. https://srb.iau.ir/Files/forootan(1).pdf
افشار، زری؛ قاسمی، مریم و بوذرجمهری، خدیجه (1401). برنامه ریزی راهبردی بازاریابی گیاهان دارویی در نواحی روستایی (مطالعه موردی: شهرستان چناران)، راهبردهای توسعه روستایی،  9(1) 52-35. doi: 10.22048/rdsj.2022.299133.1969
کشفی بناب، علیرضا (1389). مزیت نسبی اقتصادی کشت و تجارت گیاهان دارویی در ایران و ارزش آن در بازارهای جهانی، بررسی‌های بازرگانی، (44) آذر و دی، 67- 89. https://ensani.ir/fa/article/292744/
کوشکی، فاطمه؛ رستمی قبادی، فرحناز و  میرک زاده، علی اصغر (1399). بررسی منابع ریسک گیاهان دارویی زراعی استان کرمانشاه (مورد مطالعه: گیاه دارویی نعناع فلفلی). پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی، 13(1) 30-15. https://journals.srbiau.ac.ir/article_15986.html
محمدی تمری، ذکریا؛ احمدوند، مصطفی و  قاسمی، صدیقه (1392). نگاهی بر عوامل تأثیرگذار بر الگوی کاشت مبتنی بر برنج در استان مازندران، مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی در ایران، 9 (2)، 89-106. https://www.iaeej.ir/article_42481.html
مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان (1394). طرح ملی الگوی کشت استان اصفهان، اداره کل جهاد کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان.  http://crop-pattern.agri-es.ir/Default.aspx?tabid=2807
وزارت جهاد کشاورزی (1399). آمارنامه کشاورزی سال 1398، جلد دوم، معاونت برنامه ریزی و اقتصادی مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات، تهران.
ویور، فیلیپ (1385). روش تحلیل و طراحی ساخت‌یافته سیستم‌ها، مترجم شرکت همکاران سیستم، تهران: نشر ویدا.
Al-Sheikh, A., Soltani, M., Helali, H., (2002), Application of GIS in locating flood spreading areas, Journal of Geographical Research, 17(67), 22-37.
Basak, B. B., Saha, A., Sowmya, N., Sarkar, R., & Trivedi, A. P. (2022). Prospect of Medicinal Plant Cultivation in Marginal and Degraded Lands. Biotica Research Today, 4(1), 003-006.
Mirzoieva, T., Tomashevska, O., & Gerasymchuk, N. (2021). Analysis of medicinal plants cultivation in Ukraine on sustainable development principles. Mirzoieva, T., Tomashevska, O. and Gerasymchuk, (2021), 151-164.
Nwafor, C. (2020). Cultivation of Medicinal Plants by Smallholder Farmers in South Africa: Constraints to Commercialization.
Nwafor, I., Nwafor, C., & Manduna, I. (2021). Constraints to cultivation of medicinal plants by smallholder farmers in South Africa. Horticulturae, 7(12), 531.
Phondani, P. C., Bhatt, I. D., Negi, V. S., Kothyari, B. P., Bhatt, A., & Maikhuri, R. K. (2016). Promoting medicinal plants cultivation as a tool for biodiversity conservation and livelihood enhancement in Indian Himalaya. Journal of Asia-Pacific Biodiversity, 9(1), 39-46.
Salamon, I., Kryvtsova, M., Stricik, M., & Otepka, P. (2021). Significance of Medicinal Plants in Medzibodrozie Region, East-Southern Slovakia, for the Socio-Economic Stability of Rural Areas. In Medicinal Plants (pp. 849-868). Springer, Cham.
Singh, K. M., Swanson, B. E., & Singh, J. P. (2005, June). Development of supply chains for medicinal plants: a case study involving the production of vinca rosa by small farmers in the Patna District of Bihar India. In Workshop on Building New Partnerships in the Global Food Chain, Chicago.
Singh, P. A., Bajwa, N., Chinnam, S., Chandan, A., & Baldi, A. (2022). An overview of some important deliberations to promote medicinal plants cultivation. Journal of Applied Research on Medicinal and Aromatic Plants, 100400.
Van Wyk, A. S., & Prinsloo, G. (2018). Medicinal plant harvesting, sustainability and cultivation in South Africa. Biological Conservation, 227, 335-342.
Zahedi, Sh. (2012). Sustainable development, 7th edition, Tehran, Samt Publication, Tehran.