بررسی نقش عوامل ژئومورفولوژی بر توسعه فیزیکی شهر شهرضا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

چکیده

هدف: در فرایند مدیریت شهری، شناخت بسترهای مناسب توسعه فیزیکی شهرها را می‌توان امری اجتناب‌ناپذیر به حساب آورد. با توجه به اهمیت نقش مولفه‌های ژئومورفولوژی در تعیین مکان‌های مطلوب توسعه شهری، در پژوهش حاضر، محدوده‌های مناسب توسعه فیزیکی شهر شهرضا در محدوده و در قالب شهرستان شهرضا از نظر تأثیر عوامل ژئومورفولوژیکی بررسی شده است.
روش و داده: در این تحقیق عوامل ژئومورفولوژیکی از قبیل شیب، جهت شیب، ارتفاع، موقعیت گسل‌ها، کاربری اراضی، لیتولوژی و فاصله از آبراهه و رودخانه شناسایی شده است؛ بنابراین، جهت بررسی نقش عوامل ژئومورفولوژی در توسعه فیزیکی شهر شهرضا، از دو روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و مدل تصمیم‌گیری چندمعیاره (TOPSIS)، در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) استفاده شد.
یافته‌ها: در این پژوهش عوامل ژئومورفولوژیکی، شامل شیب، گسل، لیتولوژی، ارتفاع، کاربری اراضی، فاصله از آبراهه‌ها و جهت شیب بررسی شده که با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، نقشه مربوط به هر یک از این معیارها تهیه شده و از سوی دیگر جهت‌های محتمل توسعه در قالب ۸ جهت جغرافیایی مورد بررسی قرار گرفته. در مرحله بعد، ضریب اهمیت و وزن نسبی آن‌ها با استفاده از فرآیند سلسله مراتبی (AHP) دو به دو مقایسه و سپس توسط روش تصمیم‌گیری چندمعیاره (TOPSIS) رتبه‌بندی و ارزیابی شد.
نتیجه‌گیری: بررسی این عوامل ژئومورفولوژیکی در راستای شهرسازی از اهمیت بالایی برخوردار است و ضرورت دارد. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که در میان عامل‌های ژئومورفولوژیک مورد مطالعه، دو عامل شیب و موقعیت گسل بالاترین ضریب اهمیت را دارند و جهت‌های شمال شرق، شرق، جنوب شرق و شمال به ترتیب در AHP با کسب امتیازهای  ۰/۱۹۸، ۰/۱۸۶، ۰/۱۷۹، ۰/۱۳۴ و در TOPSIS با رتبه‌های 1، 2، 3، و ۴ به عنوان اولویت محورهای توسعه کاربری مشخص شدند.
نوآوری، کاربرد نتایج: مطالعه حاضر از معدود مطالعاتی است که در حوزه ارزیابی تاثیرات ژئومورفولوژیکی بر توسعه فیزیکی شهر انجام شده و امید می‌رود که سرآغازی برای پژوهش‌های بیشتر در این حوزه مطالعاتی باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating Physical Development of Shahreza City with Emphasis on Geomorphology

نویسندگان [English]

  • samaneh ghareghani pour
  • ali shahriar
  • mohmmad sharifi pichon
department of geography ,faculty of humanities, yazd university, yazd, iran
چکیده [English]

Aim: In urban management, knowing the proper platforms for the physical development of cities can be considered inevitable. Considering the importance of the role of geomorphological components in determining the desirable locations for urban development, in the current research, the appropriate limits of the physical development of Shahreza have been investigated in terms of the influence of geomorphological factors.
Material & Method: In this research, geomorphological factors such as slope, slope direction, height, location of faults, land use, lithology, and distance from waterways and rivers have been identified. Two methods were used to investigate the role of geomorphological factors in the physical development of Shahreza city. Hierarchy Process (AHP) and Multi-Criteria Decision Making Model (TOPSIS) were exerted in the geographic information system (GIS) environment.
Finding: In this research, geomorphological factors, including slope, fault, lithology, height, land use, distance from waterways, and slope direction, were investigated. Development possibilities have been explored across eight geographical directions. In the next step, the importance coefficient and relative weight were compared using the Analytic Hierarchy Process (AHP) and then ranked and evaluated using the Technique for Order of Preference by Similarity to Ideal Solution (TOPSIS).
Conclusion: Investigating these geomorphological factors in the direction of urban planning is necessary. The results show that among the studied geomorphological factors, slope, and fault position factors have the highest importance coefficients and the directions of northeast, east, southeast, and north, respectively, in AHP with scores of 0.198, 0.186, 0.179, and 0.134. In TOPSIS, ranks 1, 2, 3, and 4 were identified as the priority axis of user development.
Innovation: The present study is one of the few studies that have been conducted to evaluate the geomorphological effects on the city's physical development. Hopefully, this research will be the starting point for further studies in this field.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Physical Development
  • Geomorphology
  • Shahreza
  • AHP
  • TOPSIS

مراجع

احمدی، سید علیرضا (1398). تعیین محور های مناسب برای توسعه فیزیکی شهر با تاکید بر عوامل ژئومورفولوژی شهر شاهرود، پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما محمدرضا زند مقدم، دانشگاه آزاد اسلامی سمنان. https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/ab7a0511383fb1573c6e9303f89497cf
اسدی، معصومه، اکبری، فاطمه، امامی، کامیار (۱۳۹۹). ارزیابی مناطق مستعد توسعه فیزیکی شهر سقز با استفاده از مدل تلفیقی فازی و AHP، فصلنامه جغرافیا و روابط انسانی، دوره ۲، شماره ۴، صفحه ۲۳۱ تا ۲۳۹. https://ensani.ir/fa/article/440765/-ahp-fuzzy
اصغرپور، محمد جواد (1387). تصمیم‌گیری چندمعیاره، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ ششم.
انصاری لاری، احمد، تیموری، حسین، انصاری، مریم (۱۳۹۶). بررسی نقش ژئومورفولوژی در توسعه فیزیکی شهرستان بندر لنگه با استفاده از مدل AHP، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال ۷، شماره ۲۷، صفحه ۱۴۷ تا ۱۵۸. https://ensani.ir/fa/article/376986/4-ahp
ثروتی، محمدرضا، خضری، سعید، رحمانی، توفیق (1388). بررسی تنگناهای طبیعی توسعه فیزیکی شهر سنندج، مجله پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 67، صفحه 13-29. https://www.sid.ir/paper/138831/fa
حسین زاده، محمد مهدی، پناهی، رویا (1394). بررسی محدودیت‌های ژئومورفولوژیک توسعه فیزیکی و مکانیابی جهت‌های توسعه آینده شهر سنقر، مجله جغرافیا و توسعه فضایی شهری، سال دوم، شماره یک، صفحه ۱۶ تا ۲۸. https://ensani.ir/fa/article/362365/
حقیقت متین، سارا (1397). پهنه‌بندی توسعه فیزیکی شهر صوفیان با تاکید بر عوامل ژئومورفیک، پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما دکتر معصومه رجبی، دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز. https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/dc2cf55497022efd2c3bc99e53c5d778
رضایی،پرویز، ملکرودی، پروانه (1389). محدودیت‌های ژئومورفولوژیکی توسعه فیزیکی شهر رودبار، فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال سوم، شماره ۷، صفحه ۴۱ تا ۵۲. https://www.sid.ir/paper/185011/fa
رهنمایی، محمد تقی (1382). مجموعه مباحث روش‌های شهرسازی (جغرافیا)، چاپ اول، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران. https://saneibook.com/Products/
سلیمانی شیری، مرتضی (1386). فرصت‌ها و محدودیت‌های ژئومورفولوژیک در انتخاب محورهای توسعه شهری، نمونه موردی شهر داراب، پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا انسانی گرایش برنامه‌ریزی شهری به راهنمایی سیاوش شایان، دانشگاه تربیت مدرس تهران. https://www.sid.ir/paper/485347/fa
شایان، سیاوش، شکیبافر، محمد حسین، زارع، غلامرضا، رحیمی، حجت (1394). در آثار لندفرم‌های ژئومورفولوژیک بر محورهای توسعه فیزیکی شهرها، مطالعه موردی شهر داراب استان فارس، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، شماره، ۵۸ صفحه ۱۴۷- ۱64. https://ensani.ir/fa/article/340861/
شیخ بیگلو، رعنا، نگهبان، سعید (1396). تعیین محورهای مناسب برای توسعه فیزیکی شهر با تاکید بر عامل‌های ژئومورفولوژیک، مطالعه موردی شهر دزفول، پژوهش‌های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، دوره، ۵ شماره ۴ صفحه 566 تا. ۵۸۱ https://ensani.ir/fa/article/396838/
شیعه، اسماعیل (1397). کارگاه برنامه‌ریزی شهری (رشته جغرافیا)، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور. http://library.blogzz.ir/9.html
صفری، حجت الله، صفایی، همایون، بهرامی، محمود (1394). بررسی فعالیت‌های نوزمین ساختی منطقه شهرضا با استفاده از تکنیک‌های geoinformation، فصلنامه زمین ساخت، دوره 1، شماره 1. https://civilica.com/doc/944719/
طرح جامع و توسعه و عمران شهرستان شهرضا، 1397.
عزیزی، سیدبنان (1390). تکیه بر عوارض DEM، بررسی تنگناهای طبیعی توسعه فیزیکی شهر پاوه با استفاده از ژئومورفولوژی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما امجد ملکی، دانشگاه رازی دانشکده ادبیات و علوم انسانی. https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/94274ab4584bf850d1cdfaa42e854b9d
غفاری، سید رامین، شفقی، سیروس، صالحی، نگین (1389). ارزیابی سازگاری کاربری اراضی شهری با استفاده از مدل تصمیم‌گیری چندمعیاره فازی، مطالعات و پژوهش‌های شهری منطقه‌ای، دوره 1، شماره 4، صفحه 59 تا 76. https://www.sid.ir/paper/153082/fa
قدسی‌پور، سید حسن (1384)، فرآیند تحلیل سلسله مراتبی AHP، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، مرکز انتشارات امیرکبیر. https://www.gisoom.com/book-AHP/
لولاچی، مسعود (1384). استفاده از الگوریتم تاپسیس جهت انتخاب مراکز تعمیرات دیوپی برتر، سومین کنفرانس ملی نگهداری و تعمیرات، دانشگاه علم و صنعت. https://www.sid.ir/paper/813667/fa
محرمی، میثم، پردنجانی خانی، حامد، آباد، فرهاد، رضایی، علی (1397). موقعیت‌یابی مناسب جهت توسعه فیزیکی شهر با استفاده از مدل AHP و منطق فازی در محیط GIS، نمونه موردی شهر شهرکرد، دوره 9، شماره 2، صفحه ۷۲ تا ۸۲. https://ensani.ir/fa/article/420431/
مخدوم، مجید (1387). شالوده آمایش سرزمین، چاپ 8، انتشارات دانشگاه تهران. https://www.gisoom.com/book/
مرکز آمار ایران سال 1395، نتایج سرشماری عمومی‌نفوس و مسکن، فصل جمعیت. https://www.amar.org.ir/
Chaoxu، luan؛ renzhi، liu؛ sicheng، peng. (2021). Land-use suitability asssessment for urban development using a gis-based soft computing approach: a case study of lli valley , china. Journal: ecological indicators. 123 https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1470160X20312759
Comprehensive Plan and development and construction of the city of Sharjah, 2018.
E, ustaoglu; A. C, aydinoglu. (2020). suitability evalution of urban construction land in pendik district of Istanbul,turkey,journallandusepolicy.99 https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0264837719301899#!
GEORGE d، bthrellos؛ harikliaD، skilodimou؛ konstantions chousiantis ahmedM، Youssef؛ Biswajeet، Pradhan. (2017). Suitability estimation for urban development using multi-hazard assessment map. 119-134 https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0048969716321891
Hwang,c,L؛ yoon,k. (2012). Multiple Attribute Decision Making: Methods and Applications a state-of-the-art survey. (voL. 186), springer science؛ business medi. https://link.springer.com/book/10.1007/978-3-642-48318-9
Maher m، aburas; sabrina ho، abdulla; mohammad، f ramli ؛ zulfa h، asha ari. (2017). land suitability of urban growth in seremban malaysia, using gis based analytical hierarchy process. procedia engineering198,1128-1136. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877705817330023
Martin diaz ,J ؛ norf , J ؛ OLIVA, M؛. palma , p. (2015). Towards an unsustainable urban development in post -war Sarajevo. Area , 47 , 376-385. https://novaresearch.unl.pt/files/3268980/4_PostPrint_JN_Sarajevo_Area.pdf
Qudsipour, S. (2005), AHP hierarchical analysis process, Amir Kabir industrial University, Amir Kabir publishing center. [in persian] https://www.gisoom.com/book-AHP/. [in persian]
RAO,R,V؛ Davim,j,p. (2008). Adecision-making framework model for material selection using a combined multiple attribute decision-making method. The international journal of advanced manufacturing technology,35 (7),751-760. https://link.springer.com/article/10.1007/s00170-006-0752-7
Renzhi، liu; ke, zhang; zhijiao، zhang؛ alistair، g؛l، borthwick. (2014). Land-use suitability analysis for urban development in beijing. Journal of environmental management: 145, 170-179. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0301479714003211
Saaty,t. (2008). decision making with the analytic ltierarchy process, international journal of services sciences,vol.1,pp. 83-97. https://www.rafikulislam.com/uploads/resourses/197245512559a37aadea6d.pdf
Serafim,o, Gow-hshiung tzeng. (2004). Compromise solution by MCDM methods: A comparative analysis of VIKOR and Topsis, European journl of operational research (159)445-455. http://www.researchgate.net/file.PostFileLoader.html?id=5874d79e93553b89e2482080&assetKey=AS%3A448962386763776%401484052382046
مطالعات جغرافیایی مناطق خشک
دوره 14، شماره 52
شهریور 1402
صفحه 115-97

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار