ارزیابی پتانسیل مخاطره بیابان زایی با استفاده از مدل DVI (مطالعه موردی: مناطق شمالی استان سمنان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده جغرافیا، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 دانشکده جغرافیا، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

4 دانشگاه جامع علوم انتظامی امین، تهران، ایران.

چکیده

هدف:  از جمله مخاطرات شایع در مناطق خشک و نیمه‌­خشک، مخاطره بیابان­‌زایی است. موقعیت هیدرواقلیمی ایران سبب شده است تا بخش­‌های زیادی از آن در معرض این مخاطره باشد. استان سمنان از جمله مناطقی است که در طی سال­‌های اخیر با گسترش بیابا­ن‌­زایی مواجه شده است. با توجه به اهمیت موضوع، هدف از این پژوهش، ارزیابی پتانسیل مخاطره بیابان‌­زایی در مناطق شمالی استان سمنان است.
روش و داده: در این تحقیق از اطلاعات آماری مربوط به جمعیت و اقلیم استان سمنان، اطلاعات کتابخانه‌­ای و همچنین مدل رقومی ارتفاعی ۳۰ متر SRTM به عنوان مهم‌­ترین داده­‌های تحقیق استفاده شده است. مهم‌­ترین نرم‌­افزارهای مورد استفاده، نرم‌افزار SPSS و ArcGIS بوده است که به ترتیب برای انجام محاسبات و تهیه نقشه­‌های نهایی مورد استفاده قرار گرفته شده‌­اند. روش مورد استفاده در این تحقیق مدل DVI بوده است.
یافته‌ها: نتایج حاصله از این تحقیق نشان داده است که ۱۶/۸ درصد از مساحت منطقه که عمدتاً شامل مناطق غربی و جنوب شرقی منطقه مورد مطالعه است، در طبقه پتانسیل آسیب‌­پذیری خیلی زیاد در برابر مخاطره بیابان‌­زایی قرار دارند. همچنین حدود ۶۰ درصد از منطقه نیز در طبقه با پتانسیل آسیب‌پذیری زیاد قرار دارند که این مسئله بیانگر پتانسیل بالای منطقه از نظر مخاطره بیابان­‌زایی است. همچنین طبقات با پتانسیل آسیب­‌پذیری متوسط و کم در مجموع ۲۳/۲ درصد از منطقه را دربرگرفته‌­اند که عمدتا شامل بخش‌­های شمالی شهرستان مهدی‌شهر و شاهرود است که به دلیل وضعیت اقلیمی مناسب و نوع خاک، کم­تر در معرض مخاطره بیابان­‌زایی هستند.
نتیجه‌گیری: مجموع نتایج حاصله از این پژوهش نشان داده است که بخش­‌های زیادی از مناطق شمالی استان سمنان پتانسیل بالایی از نظر بیابان‌­زایی دارند، بنابراین لازم است تا جهت جلوگیری از گسترش این مخاطره، برنامه­‌های لازم جهت کنترل تخریب مراتع و تغییرات کاربری اراضی ارائه داد.
نوآوری، کاربرد نتایج: در این تحقیق بر خلاف تحقیقات پیشین، علاوه بر پارامترهای طبیعی، پارامترهای انسانی نیز در نظر گرفته شده است. همچنین از نتایج این پژوهش می­‌توان در برنامه‌­ریزی‌­های مختلف عمرانی و زیست‌­محیطی بهره گرفت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Evaluation of desertification risk potential using DVI model (Case study: northern regions of Semnan province)

نویسندگان [English]

  • mehdi safari namivandi 1
  • hamid ganjaeian 2
  • Atrin Ebrahimi 3
  • Saiedali Ebadinezhad 4
1 Faculty of Geography, Kharazmi University, Tehran, Iran.
2 Faculty of Geograpاy, Tehran University, Tehran, Iran.
3 Faculty of Geography, Tabriz University, Tabriz, Iran
4 Amin Comprehensive University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Aim: Among the common risks in arid and semi-arid regions is the risk of desertification. Iran's hydroclimatic situation has caused many parts of it to be exposed to this danger. Semnan province is one of the regions that has faced the expansion of desertification in recent years. Considering the importance of the subject, this study aims to evaluate the potential of desertification risk in the northern regions of Semnan province.
Material & Method: The statistical information related to the population and climate of Semnan province, library information, and the 30-meter high SRTM digital model have been used as the most important research data. The most important software used were SPSS and ArcGIS, which were used to perform calculations and prepare final maps. The method used in this research was the DVI model.
Finding: The results of this research have shown that 16.8% of the region's area, which mainly includes the western and southeastern regions of the studied region, is in the category of very high vulnerability potential against the risk of desertification. Also, about 60% of the region is in the class with high vulnerability potential, which indicates the region's high potential from the risk of desertification. The classes with medium and low vulnerability potential cover a total of 23.2% of the region.
Conclusion: The findings show that many parts of the northern regions of Semnan province have a high potential in terms of desertification. Therefore, in order to prevent the spread of this danger, it is necessary to have the necessary programs to control the destruction of pastures and changes in land use.
Innovation: In this research, human parameters are considered. Also, the results of this research can be used in various civil and environmental planning.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hazard
  • Desertification
  • DVI model
  • semi arid
  • Semnan province

مراجع

برنا، رضا. (1400). تحلیل وضعیت بیابان‌زایی با استفاده از مدل IMDPA با رویکرد تغییر اقلیم (مطالعه موردی: شهرستان شادگان). پژوهش­های تغییرات آب و هوایی، 2 (6)، 30-19.
خدائی، فاطمه؛ روستایی، شهرام و مختاری، داود. (1400). پهنه‌بندی شدت بیابان­زایی بر اساس معیار تخریب منابع آب‌های زیرزمینی با استفاده از مدل بیابان‌زایی مدالوس (مطالعه موردی: محدوده‌ی پیرامون دریاچه ارومیه). هیدروژئومورفولوژی، 8 (27)، 79-59.
رضایی‌مقدم، کورش؛ کرمی، غلامحسین و منفرد، نوذر. (1396). جغرافیای مفاهیم، مبانی و راهبردهای مقابله با بیابان‌زایی با تاکید بر توسعه پایدار انسانی. فصلنامه جغرافیا (برنامه­ریزی منطقه­ای)، 7 (3)، 192-167.
شکوهی، الهام­السادات؛ زهتابیان، غلامرضا و طویلی، علی. (1391). پهنه­بندی وضعیت بیابان­زایی منطقه خضرآباد – اله­آباد دشت یزد با استفاده از مدل IMDPA و با تأکید بر معیارهای آب و خاک. نشریه مرتع و آبخیزداری، 65 (4)، 528-517.
صادقی­روش محمدحسن. (1399). تحلیل راهبردهای مقابله با بیابان­زایی منتج از مدل­های تصمیم­گیری با کاربرد تابع ارزیابی طبقه‌بندی گروهی. تخریب و احیاء اراضی طبیعی، 1 (2)، 25-13.
صیادی، ملیکا؛ خسروی، حسن؛ زارع، سلمان؛ احمدآلی، خالد و باقری، سمانه. (1400). پیش‌بینی آینده بیابان‌زایی استان تهران متأثر از تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی. علوم آب و خاک، 25 (3)، 244-225.
کاظمی­نیا، عبدالرضا؛ رنگزن، کاظم و محمودآبادی، مهدی. (1396). بررسی شدت بیابان‌زایی با استفاده از مدل مدالوس (مطالعه موردی: اراضی غرب اهواز). سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 8 (2)، 126-111.
کرامت­زاده، مژده؛ فتحی، احمد و معاضد، هادی. (1401). بررسی روند بیابان­زایی منطقه جنوب شرق اهواز به روش IMDPA  و تأکید بر دو معیار اقلیم و پوشش­گیاهی. علوم و مهندسی آبیاری، 45 (1)، 166-153.
مرکز آمار کشور. (1395). سالنامه آماری استان سمنان در سال 1395.
مقصودی، مهران؛ پیره، مهین. (1401). شناسایی مناطق آسیب‌پذیر در مقابل بیابان‌‌زایی با استفاده از شاخص DVI (مطالعه موردی: استان کرمان)، پژوهش­­های فرسایش محیطی، 12 (3)، 17-1
Cui, Guishan. Lee, woo-kyun, Kwak, Doo-Ahn,choi, Sungho, Park, Taeijin, Jongyeol. 2011. Desertification monitoring by Landsat TM satellite imagery.
Forest Science and Technology, 7(3), 110-116. https://doi.org/10.1080/21580103.2011.594607
D’Odorico P, Bhattachan A, Davis KF, Ravi S, Runyan C. W. 2013. Global desertification: drivers and feedbacks. Adv Water Res, 51, 326–344. https://doi.org/10.1016/j.advwatres.2012.01.013
De Paola F, Ducci D, Giugni M. 2013. Desertification and erosion sensitivity: a case study in southern Italy: the Tusciano River catchment. Environ Earth Sci, 70, 2179–2190 https://doi.org/ 10.1007/s12665-013-2294-2
Flores, E. S., Yool, S. R. 2007. Sensitivity of change vector analysis to land cover change in an arid ecosystem. Remote Sensing, 28 (5), 1069–1088. http://dx.doi.org/10.1080/01431160600868482
Huang, J., G. Zhang, Y. Zhang, X. Guan, Y. Wei and R. Guo.(2020. Global desertification vulnerability to climate change and human activities. Land Degradation & Development, 31(11), 1380-1391. https://doi.org/10.1002/ldr.3556
Kalyan, S., Sharma, D., & Sharma, A. 2021. Spatio-temporal variation in desert vulnerability using desertification index over the Banas River Basin in Rajasthan, India. Arabian Journal of Geosciences,  14(1), 1-13. http://dx.doi.org/10.1007/s12517-020-06417-0
Liangliang, J., and Guli, J., and Anming, B. and Alishir, K. and Hao, G., and Guoxiong Z. Philippe De, M. 2019. Monitoring the long-term desertification process and assessing the relative roles of its drivers in Central Asia, Ecological Indicators, 104, 195-208. http://dx.doi.org/10.1016/j.ecolind.2019.04.067
Roberto, J. F., 2002. Do humans create deserts? Trends Ecol Evol, 17:6–7. http://dx.doi.org/10.1016/S0169-5347(01)02366-7
Tavares, J. D. P., Baptista, I., Ferreira, A. J., Amiotte-Suchet, P., Coelho, C., Gomes, S., & Varela, L. 2015. Assessment and mapping the sensitive areas to desertification in an insular Sahelian mountain region Case study of the Ribeira Seca Watershed, Santiago Island, Cabo Verde. Catena, 128, 214-223. http://dx.doi.org/10.1016/j.catena.2014.10.005
Vorovencii, L., 2017. Applying the change vector analysis technique to assess the desertification risk in the south-west of Romania in the period 1984–2011. Environmental Monitoring and Assessment, 189. https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs10661-017-6234-6
Zhang, C., X. Wang, J. Li and Huaa, T., 2020. Identifying the effect of climate change on desertification in northern China via trend analysis of potential evapotranspiration and precipitation. Ecological Indicators 112 (1), 106-141. http://dx.doi.org/10.1016/j.ecolind.2020.106141
مطالعات جغرافیایی مناطق خشک
دوره 14، شماره 53
مهر 1402
صفحه 17-1

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار