تحلیلی بر تأثیر تغییر کاربری زمین بر هویت شهری نمونه موردی خیابان ارگ مشهد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیا و برنامه‌‏ریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی ، شهر مشهد، ایـران.

2 مؤسسه آموزشی خاوران ، شهر مشهد، ایـران.

چکیده

هدف: تغییر هویت شهر در گذر زمان امری بدیهی است؛ اما در این گذر، می‏‌بایست ابعاد بالنده‌‏تری از آن به نمایش درآید. بخشی از این موضوع به تغییرات کاربری‌های شهری مرتبط است. خیابان ارگ در شهر مشهد از جمله محورهای اصلی در توسعه کالبدی این شهر در اوایل سده ۱۴ هجری بوده است. تنوع کاربری‌های فرهنگی و تفریحی، منجر به شکل‌گیری هویتی منحصر به ‌فرد از این خیابان شده ‏بود که با گذشت زمان و رشد شتابان شهری دچار تغییر شده است. این مقاله با شناسایی مؤلفه‌های هویت‌بخش مصنوع در گذشته و امروز به دنبال تأثیر تغییر کاربری‌های شهری بر میزان هویت‌بخشی در این خیابان است.
روش و داده‌ها: روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و متغیرهای آن نیز شامل کاربری‌های شهری محدوده از نظر وسعت و تعداد در گذشته و حال بوده است که در چارچوب مدل مفهومی تحقیق تنظیم یافته است. گردآوری اطلاعات به‌صورت پیمایش میدانی در ارتباط با مطالعات اسنادی انجام شد. نظر به خروج ساکنان اولیه از بافت، در گام اول با شناسایی ۱۰۰ نفر از افراد خبره محلی و تکمیل پرسش‌نامه از آن‌ها، جایگاه عناصر هویتی این خیابان در گذشته و حال با استفاده از روش‌های آمار استنباطی (خی‏دو، ویلکاکسون و مکبث) مورد تحلیل قرار گرفت.
یافته‌ها: نتایج بیانگر آن بود که محور هویت‌بخش خیابان ارگ در گذشته کاربری‌های مذهبی و فرهنگی بوده که در طول زمان با تغییرات رخ داده به سمت کاربری‌های اداری تمایل پیدا کرده است. یافته‌های تکمیلی حاکی از آن بود که با تغییر کاربری‌ها، هویت خیابان ارگ نیز دچار تغییر شده است.
نتیجه‌گیری:  تغییر کاربری اراضی می‌تواند ابعاد هویتی مکان و فضای شهری را به شدت متاثر از خود کند و سبب ارتقای یا تنزل جایگاه آن شود.
نوآوری: نتایج این مطالعه می‌تواند مدیریت شهری را نسبت به اثرات تغییرات کاربری اراضی بر هویت شهری آگاه کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the effect of Land Use Change on Urban Identity Case study: ARG Street of Mashhad

نویسندگان [English]

  • Mostafa amirfakhrian 1
  • Amirreza Rezayee Gorgan 2
1 Department Geography Urban planning, Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University, Mashhad, Iran
2 Khavaran Institute of Higher Education, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Aim: Urban identity can change over time. Cities and urban spaces have had their own identity, but what exists today is nothing more than buildings and streets. Arg Street has been one of the important streets in the physical development of Mashhad in the modern era. The variety of cultural and recreational land uses (in the past) caused the formation of a new identity in this street, which has changed with time-lapse and the city's rapid growth. By identifying the components of past and present identification, this article focused on the effect of land use change on the amount of identification in this street. 
Material & Method: The research method is descriptive-analytical. Information was collected through field study and observation, supplemented with library sources. By identifying local experts, 100 questionnaires were completed on the past and present characteristics of Arg Street of Mashhad, and the data were analyzed with SPSS software.
Finding: The chi-square test results showed that the land use change did not contribute to the level of identification. The results of the Wilcoxon test also showed that religious and cultural land use has been more important in the past, and the importance of green space land use has also remained constant. Also, the findings indicate that with the change in land uses, the identity of Arg Street and the sense of attachment of the residents have also changed. Finally, the identity land uses the MACBETH method, and the m-Macbeth software has been ranked and evaluated.
Conclusion: Land use change can significantly affect the identity dimensions of the place and the urban space and cause its status to be promoted or degraded.
Innovation: The findings of this study can inform city managers about land use changes and their effects on urban identity. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban Identity
  • Land use change
  • ARG Street (Mashhad)
  • Macbeth method
آتشین بار، محمد، (1388)، تداوم هویت در منظر شهری، نشریه باغ نظر، شماره دوازدهم، سال ششم، پاییز و زمستان، صص 45-56
اردشیری، مهیار؛ معماریان، غلامحسین (1389)، هویت شهری شیراز، انتشارات نوید شیراز، چاپ اول، شیراز
بریاسولیس، هلن، (1389)، الگوهای تحلیلی تغییر کاربری زمین، ترجمه: مجتبی رفیعیان و مهران محمودی، انتشارات آذرخش، تهران
بهزادفر، مصطفی، (1390)، هویت شهر، نگاهی به هویت شهر تهران، مؤسسه نشر شهر، چاپ سوم، تهران
بهزادفر، مصطفی؛ برین، علی، (1387)، ساماندهی هویتی شهر جدید هشتگرد، فصلنامه بین‌المللی ساخت شهر، سال پنجم، شماره 10 و 11، صص11-24
پاکزاد، جهانشاه، (1389)، مبانی نظری و فرایند طراحی شهری، انتشارات شهیدی، چاپ چهارم، تهران
پاکزاد، جهانشاه، (1389)، راهنمای طراحی فضاهای شهری در ایران، جلد دوم، انتشارات شهیدی، چاپ چهارم، تهران
پامیر، سای، (1391)، آفرینش مرکز شهری سرزنده: اصول طراحی شهری و بازآفرینی، ترجمه: مصطفی بهزادفر و امیر شکیبامنش، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه علم و صنعت، تهران
پورجعفر، محمدرضا؛ سادات هاشمی دمنه، لیلا، (1390)، پدیدارشناسی هویت و مکان در بافت‌های تاریخی، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی - اسلامی، سال اول، شماره سوم، صص 11- 20.
پوردیهیمی، شهرام مشایخ فریدنی، سعید نورتقانی، عبدالمجید، (1392)، هویت و مسکن بررسی ساز و کار تعامل هویت ساکنین و محیط مسکونی، مسکن و محیط روستا، شماره 141، صص 3-18.
تیبالدز، فرانسیس، (1387)، شهرهای انسان‌محور، ترجمه: حسن علی لقایی و فیروزه جدلی، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران
جوادی، مهسا؛ بوداغ، مهرناز؛ مکانی، ویدا، (1394)، درآمدی بر مفهوم هویت محیط انسان‌ساخت به‌وسیله مؤلفه‌های مکان، فضا و کالبد، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 41، صص 139- 160
چنگیزی، نگار، احمدیان، رضا، (1392)، بررسی شاخص‌های هویت فضای شهری در بافت تاریخی نمونه موردی: بازار کرمان، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی - اسلامی، شماره 11، صص 53- 63
دویران، اسماعیل، کریمی‌نژاد، ملیحه، (1391)، هویت و حس تعلق مکانی در فضاهای عمومی جدیدالاحداث شهری نمونه موردی: بوستان نهج‌البلاغه تهران، فصلنامه هویت شهر، شماره هجدهم، سال هشتم، صص 81-92
رضوانی، علیرضا، (1384)، در جستجوی هویت شهری مشهد، چاپ اول، انتشارات وزارت مسکن و شهرسازی، تهران
رلف، ادوارد، (1389)، مکان و بی‌مکان، ترجمه: محمدرضا نقصان محمدی و کاظم مندگاری و زهیر متکی، چاپ اول، انتشارات آرمان‌شهر، تهران
رهنما، محمدرحیم، (1390)، شناسایی و وجه‌تسمیه معابر، محلات و اماکن عمومی بافت قدیم شهر مشهد، چاپ اول، انتشارات سخن‌گستر - اداره کل روابط ‌عمومی و بین‌الملل شهرداری مشهد، مشهد
سعیدی‌رضوانی، نوید؛ عدالتی بزاز، مسعود، (1387)، خیابان ارگ مشهد در گذر زمان و ایده‌هایی برای آینده، مشهد پژوهی، سال اول، شماره 1، پاییز و زمستان، صص 84- 101
سیدی فرخد، سید مهدی، (1392)، نگاهی به جغرافیای تاریخی شهر مشهد، چاپ اول، انتشارات مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد، مشهد
شماعی، علی؛ پوراحمد، احمد، (1392)، بهسازی و نوسازی شهری از دیدگاه علم جغرافیا، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ پنجم، تهران
غرایاق زندی؛ داود، (1385)، نهادهای مدنی و هویت در ایران، چاپ اول، انتشارات تمدن ایرانی، تهران
قاسمی اصفهانی، مروارید، (1390)، اهل کجا هستیم؟ هویت‌بخشی به بافت‌های مسکونی، انتشارات روزنه، چاپ دوم، تهران
کاشی، حسین؛ بنیادی، ناصر، (1392)، تبیین مدل هویت مکان - حس مکان و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن نمونه موردی: پیاده‌راه شهرری، نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، دوره 18، شماره 3، صص 43- 52
غراب، ناصرالدین، (1390)، هویت شهری، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها کشور، چاپ اول، کرمان
مبهوت، محمدرضا و همکاران، (1397)، ارزیابی کاربری اراضی با تأکید بر افزایش امنیت اجتماعی در محلات مسکونی نمونه موردی: محله فاطمیه شهر مشهد، اقتصاد شهری، دوره 3، شماره 2، صص 96-79.
مداحی، سید مهدی و همکاران، (1397)، تحلیلی بر تأثیر کاربری اراضی بر هویت‌بخشی به محله (نمونه موردی محله تلگرد شهر مشهد)، جغرافیا و توسعه فضای شهری، سال پنجم، شماره 2، پیاپی 9، صص 179-165.
مهدی‌زاده، جواد، (1379)، برنامه‌ریزی کاربری زمین از دیدگاه توسعه پایدار، مهندسین مشاور فرنهاد، نشریه جستارهای برنامه‌ریزی و طراحی
میرمقتدایی، مهتا؛ طالبی، ژاله، مشاور: سید حسین بحرینی، (1385)، انتشارات مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، چاپ اول، تهران
نصر، طاهره؛ ماجدی، حمید، (1392)، نگاهی به مقوله هویت در شهرسازی، فصلنامه آرمان‌شهر، شماره 11، صص 269-277
نوذری، حسینعلی، (1385)، نگاهی تحلیلی به روند تحول مفهوم هویت در قالب‌های سه‌گانه هویت سنتی، مدرن و پست‌مدرن، فصلنامه مطالعات ملی، سال هفتم، شماره 2، صص 127- 148
نوفل، علیرضا؛ کلبادی، علی؛ پورجعفر، محمدرضا، (1388)، بررسی و ارزیابی شاخص‌های مؤثر بر هویت شهری نمونه موردی: محله جلفا، فصلنامه آرمان‌شهر، شماره 3، صص 57-69
نوکار، بهار و همکاران، (1397)، بررسی تأثیرات کاربری‌های شهری بر هویت شهر اسلامی، محدوده مورد مطالعه منطقه یک شهر یزد، آمایش جغرافیایی فضا، سال هشتم، شماره مسلسل 29، صص 146-133.
واعظی، مهدی؛ علیمردانی، مسعود، (1397)، مفهوم هویت و رویکردی فلسفی به هویت و ماهیت شهر، باغ نظر، 15 (62)، صص 56-47.
Amiri, N.  (2017). Investigation of the Factors Affecting the Identity Crisis in Contemporary Designs and Architectural Styles of Iran. Journal of History Culture and Art Research, 6(3), 1104-1117. doi: http://dx.doi.org/10.7596/taksad.v6i3.982
Antonio and et al, (2016), Securing Tenure through Responsive Land Use Planning An Innovative Tool for Country Level Interventions, FIG Working Week, Recovery from Disaster Christchurch, New Zealand, May 2–6
Beyhan, G, Gurkan, U, (2015), Analyzing the relationship between urban identity and urban transformation implementation in historical process: The Case of Isparta, international Journal of Architectural Research, Volume 9, Issue 1, p: (158-180)
Carmona, Matthew, Tim Heath, Taner Oc, and Steve Tiesdell, (2010), Public Places Urban Spaces. 2nded. Oxford: Architectural Press.
Ercan, Müge Akkar, (2017), Evolving’ or ‘lost’ identity of a historic public space? The taleof Gençlik Park in Ankara, Journal of Urban Design, Volume 22, NO4, 520–543, https://doi.org/10.1080/13574809.2016.1256192
Gehl, John (1987), “life between buildings”, New York: van nostrand  Reinhold  press.
Hataminejad, Hossein, (2021), A n Analysis of the Attractions of Suburbanization and its Relationship with Urban Shrinkage in Mashhad: A Case Study of Abouzar Town in Mashhad, International Journal of Architectural Engineering & Urban Planning (IJAUP), Volume 31, Issue 1, PP: 1-11, http://ijaup.iust.ac.ir/article-1-567-en.html
Hernandez, Bernardo, Hidalgo, M. Carmen, Salazar-Laplace, M. Esther, Hess, Stephany (2007), Place attachment and place identity in natives and non-natives, Journal of Environmental Psychology 27
Jajere, Ahmed Abubakar, (2015), Analysis of Landuse Change in Damaturu Town of Yobe State, Nigeria, Air Advances in Research 3(1): 7-19, http://dx.doi.org/10.9734/air/2015/8364
Mehan, A, (2017), “TABULA RASA” planning: creative destruction and building a new urban identity in Tehran, journal of architecture and urbanism, Volume 41(3): 210–220, http://dx.doi.org/10.3846/20297955.2017.1355277
Oktay, D, (2017), Reevaluating urban identity under changing circumstances: the case of Samsun, Urban Design and Planning, Volume 170 Issue DP5, http://dx.doi.org/10.1680/jurdp.17.00001
Oktay, D, Alkan Bala, H, (2015), a holistic research approach to measuring urban identity: findings from GIRNE (KYRENIA) area study, International Journal of Architectural Research, Archnet-IJAR, Volume 9 - Issue 2, p: 201-215
Raja Norashekin Raja Othman, (2017), the impact of gentrification on local urban heritage identity in old quarter, MELAKA heritage city, Journal of the Malaysian Institute of Planners, VOLUME15 ISSUE 2, P:123–134, http://dx.doi.org/10.21837/pmjournal.v16.i6.272
Ujang, N, et al (2018), Linking place attachment and social interaction: towards meaningful public places, Journal of Place Management and Development, Vol. 11 No. 1, p. 115-129, http://dx.doi.org/10.1108/JPMD-01-2017-0012
Wester-Herber, misse (2004). Underlying concerns in land-use conflicts-the role of place identity in risk perception. Environmental Science & Policy 7
World Bank. 2012. Getting to Green: A Sourcebook of Pollution Management Policy Tools for Growth and Competitiveness. Washington, DC: World Bank.