تبیین فضایی خوشه های گردشگری با تاکید بر کسب و کارهای کوچک روستایی در ناحیه طبس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور، تهران

2 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور، تهران

3 استاد گروه مدیریت جهانگردی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران

4 استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور، تهران

چکیده

خوشه‌های گردشگری به مجموعه‌­ای از واحدهای کسب و کار گردشگری اطلاق می‌­شود که در یک منطقه جغرافیایی متمرکز شده و دارای روابط همکاری تخصصی هستند. بسیاری از کشورها با به کارگیری راهبرد خوشه­‌بندی سعی در غلبه بر مسائل و مشکلات موجود کسب و کارهای گردشگری دارند. هدف از انجام پژوهش، تبیین فضایی خوشه‌های گردشگری در روستاهای دارای پتانسیل گردشگری در شهرستان طبس است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و رویکرد غالب آن پیمایشی است و برای گردآوردی داده‌­ها از روش‌­های کتابخانه­‌ای و میدانی استفاده شده است. جامعه آماری شامل ۳۶ روستای دارای پتانسیل گردشگری شهرستان طبس در استان خراسان جنوبی است برای تعیین حجم نمونه در این پژوهش از فرمول اصلاح شده کوکران استفاده شده است. بر این اساس از ۳۶۷۵ خانوار روستایی در شهرستان طبس ۳۴۸ خانوار به عنوان نمونه انتخاب شده‌­اند. جهت خوشه‌­بندی روستاها نظرات ۳۰ نفر از متخصصان (کارکنان میراث فرهنگی، بخشداری و فرمانداری و...) مورد بررسی قرار گرفت. همچنین برای رتبه‌­بندی روستاهای مورد مطالعه از مدل آراس و برای نمایش نتایج و خوشه‌­بندی روستاها از نرم افزار GIS استفاده گردید. نتایج تحقیق حاکی از رابطه مثبت و معنادار بین ورود گردشگران و ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی است. نتایج حاصل از آزمون t با سطح اطمینان ۹۵ درصد، سطح اکثر شاخص‌ها در میان روستاییان از سطح متوسط بالاتر است. همچنین با نتایج حاصل از تکنیک آراس و گاتمن نشان می‌دهد که روستاهای هودر، جوخواه، ازمیغان، کریت، دستگران، نای بند، اسفندیار، زنوغان، رباط خان، حلوان، دهنو و عرب آباد دارای پتانسیل قوی برای جذب گردشگری و ایجاد خوشه‌­های گردشگری هستند و روستاهای خروعلیا، مرغوب، پیکوه، ملوند،حسن آباد، کردآباد، نصرت آباد، پیرحاجات، چیروک، سرند، ماودر دارای پتانسیل کمتری برای جذب گردشگر هستند.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Spatial Explanation of Tourism Clusters with an Emphasis on Small Businesses in Rural Areas of Tabas Region

نویسندگان [English]

  • Mahmoud Moradi 1
  • Batool Bahadorani 2
  • Mahmoud Ziaei 3
  • Farahnaz Akbaragheli 4
1 Associate Professor in Geography & Rural Planning, Payame Noor University,Tehran
2 Ph.D. Student in Geography& Rural Planning,Payame Noor University, Tehran
3 Professor In Tourism Management Department,Allameh,Tabataba'i University, Tehran
4 Assistant Professor in Geography & Rural Planning,Payame Noor University,Tehran
چکیده [English]

Tourism clusters refer to a set of tourism business units which are concentrated in a geographical area and have specialized cooperation relations. Many countries are trying to overcome the existing issues and challenges in tourism businesses by using the clustering strategy. The purpose of the research is to explain the spatiality of tourism clusters in villages with tourism potential in Tabas region. The descriptive-analytical research method is used and its dominant approach is based on survey; meanwhile, literature review and field study methodologies have been used to collect data. The statistical population includes 36 villages with tourism potential in Tabas region in South Khorasan province. The modified Cochran formula was used to determine the sample size in this study. Based on this, out of 3675 rural households in Tabas city, 348 households were selected as samples. In order to cluster the villages, the opinions of 30 experts (employees of cultural heritage, prefectural and governorate, etc.) were included. Also, Aras model was used to rank the studied villages and ARc GIS software was used to calculate the records and cluster the villages. The results of the research indicate a positive and significant relationship between the arrival of tourists and the economic, social and environmental dimensions. The results of the t-test with a confidence level of 95%, the level of most of the indicators among the villagers is higher than the average level. Furthermore, by considering the results of Aras and Gutman's technique, it can be seen that the villages of Hoder, Jokhah, Azmeighan, Kirit, Dastgaran, Naiband, Esfandiar, Zenughan, Rabat Khan, Helwan, Dehnu and Arababad have a strong potential to attract tourism. By contrast, the creation of tourism clusters, and the villages of Khorualiya, Marghoub, Pikoh, Melvand, Hasan Abad, Kordabad, Nusrat Abad, Pirhajat, Chirok, Serand, Mawder have less potential to attract tourists.

کلیدواژه‌ها [English]

  • clustering
  • rural
  • tourism
  • Tabas city

مراجع

  1. آسایش، حسین و علیرضا استعلاجی، (1382)، مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی منطقه‌ای، انتشارات دانشگاه آزاد، شهر ری.
  2. ابراهیمی دهکردی، امین (1398) ارزیابی اقتصاد گردشگری در روستاهای مازندران (مطالعه موردی: دهستان ناتل‌کنار علیا از بخش مرکزی شهرستان نور)، دوره 8، شماره 30، صفحه 1-175.
  3. بیات، روح‌الله، فضلی، صفر و مهسا مرندی، (1392)، بررسی عوامل مؤثر بر تصویر برند مقصد گردشگری و تأثیر آن بر رفتار گردشگران داخلی مطالعة موردی: شهر قزوین (دوفصلنامة مطالعات گردشگری، دورۀ دوم، شمارۀ 3، صص 122 –
  4. پوریان، ابوالفضل، زیویار، پروانه، استعلاجی، علیرضا، بارانی پسیان، وحید (1399) بررسی زمینه‌های توسعه کارآفرینانه گردشگری روستایی (نمونه موردی: نقاط روستایی شهرستان کرج) فصلنامه علمی - پژوهشی جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای) سال یازدهم، شماره 1 صص 157-141.
  5. تالانه، منصوره (1395) الگوی توسعه خوشه‌ای گردشگری (مطالعه موردی: شهرستان ساری)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد مدیریت جهانگردی، استاد راهنما، زهره جوانبخت، مؤسسه آموزش عالی حکیم جرجانی گرگان.
  6. حسام، مهدی، رضوانی، محمدرضا (1394) بررسی وضعیت حمایت مالی کسب و کارهای گردشگری روستایی از یکدیگر با رویکرد تحلیل شبکه (مطالعه موردی: رستوران‌های روستاهای محور هراز، بخش لاریجان، شهرستان آمل)، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی سال چهارم، شماره
  7. جلالیان، مسعود، ملک‌زاده، محمد شریف، میرابی، وحیدرضا (1399) تدوین مدل توسعه گردشگری با رویکرد توسعه پایدار (مورد مطالعه: جزیره کیش)، فصلنامه علمی - پژوهشی جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای) سال یازدهم، شماره 1 صص 201-187.
  8. راودراد، اعظم، علی حاجی محمدی (1389) تفاوت شناخت حاصل از گردشگری واقعی و گردشگری مجازی برپایة نظریة روایت، فصلنامة تحقیقات فرهنگی دورۀ سوم، شمارۀ 2، صص 61 –
  9. رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا، پورطاهری، مهدی، مهدویان، فاطمه (1390) اولویت‌بندی ظرفیت‌های گردشگری مناطق روستایی شهرستان نیر، فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 24، صص 38-23.
  10. ریاحی، ابوالفضل (1393) رهیافت توسعه صنایع کوچک و متوسط در ایران در قالب خوشه‌های صنعتی، فصلنامه مدیری، سال یازدهم، شماره 33.
  11. سجادیان، ناهید، سجادیان، مهیار (1389) بهره‌گیری از GIS در ادامه حیات روستا و تحقق توسعه پایدار روستایی نمونه گردشگری روستایی، مجله مسکن و محیط روستا، دوره 29، شماره 129، صص 85-66.
  12. سلطانی، سحر، بستان، زهرا (1396) تدوین مطالعات شناختی خوشه گردشگری شهر مشهد، دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در مدیریت، اقتصاد و توسعه، شهر تفلیس، شرکت فناوران یکتا هوشمند اهورا - دانشگاه جرجیا و با مشارکت دانشگاه‌های ایران.
  13. سعدی، حشمت‌الله (1392) ارزیابی اقتصادی کسب و کارهای کوچک زنان روستایی (بررسی موردی: استان همدان)، مجله اقتصاد کشاورزی، دوره 7، شماره 3.
  14. سلطانی، سحر، زارعی، افسانه، پارساپور، سارا (1395) تدوین نقشه خوشه گردشگری شهر مشهد با توجه به نقشه خوشه گردشگری شکل گرفته در سایر نقاط دنیا، همایش بین‌المللی اقتصاد شهری، انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، تهران.
  15. سرایی، محمدحسین و قاسمی، نرگس، (1393)، بررسی وضعیت گردشگری و بوم گردشگری شهر ورزنه، اولین همایش بین‌المللی علمی راهبردی توسعة گردشگری جمهوری اسلامی ایران، چالش‌ها و چشم‌اندازها، پژوهشگاه گردشگری جهاد دانشگاهی، چاپ اول، مشهد،40-24.
  16. شماعی، علی و جعفر موسی وند (1390) سطح‌بندی شهرستان‌های استان اصفهان از لحاظ زیرساخت‌های گردشگری با استفاده از مدل TOPSIS و AHP ، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال سوم، شمارة 10، صص 40-23.
  17. ضرغام، حمید، محمدامینی، صمد (1390) امکان‌سنجی خوشه گردشگری در شهرستان بندر انزلی، نشریه، مطالعات مدیریت گردشگری (مطالعات جهانگردی)، شماره 14، صص 123-93.
  18. ضیایی محمود، امین بیدختی، علی‌اکبر و فاطمه قربانی (1392) ارزیابی ظرفیت جامعة محلی برای توسعة پایدار گردشگری، فصلنامة مطالعات مدیریت گردشگری، سال هشتم، شمارۀ 24، صص 59 –
  19. عزیزی، امیر، یگانگی، کامران، درویشان پور، محمدمهدی (1396) خوشه‌های گردشگری - تهدیدات و استراتژی‌های کلی، سومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت، حسابداری و اقتصاد دانش‌بنیان با تأکید بر اقتصاد مقاومتی، تهران.
  20. قاسمی، مسلم، شرفی، حجت‌الله، جعفری، مرضیه، شیخ علی­پور، بهزاد (1395) رتبه‌بندی زیرساخت‌های گردشگری شهری با استفاده از تکنیک کوپراس (مطالعۀ موردی: استان زنجان) مجله برنامه‌ریزی شهری، دوره 3، شماره 1، صص 41-31.
  21. محمدامینی، صمدحاجی، تولایی، سیمین، فرجام، رسول (1390)شناسایی و تحلیل خوشه گردشگری در شهر شیراز با استفاده از مدل بسط یافته پورتر، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال اول، شماره سوم، پاییز 90، صص 16-1.
  22. میر دار منصور پناهی، فاطمه، عسکری، فروغ (1395) پایش عملکرد استعدادیابی فروش با استفاده از تکنیک سلسله مراتبی فازی و ارزیابی مجموع نسبت‌ها ARAS (مورد مطالعه: صنعت پوشاک ورزشی)، مجله بازاریابی پارس مدیر، شماره 4.صص 110-95.
  23. ندایی طوسی، سحر، فرخنده کیش، علیرضا (1398) الزامات فضایی توسعه خوشه‌های خلاق و رقابت‌پذیرِ گردشگری - فرهنگی شهرک‌های رسانه‌ای موردپژوهی منطقه کلان‌شهری تهران، مجله برنامه‌ریزی توسعه گردشگری، دوره 8، شماره 4، صص 72-55.
  24. یوسفی، امیرعباس، مختاری ملک‌آبادی، رضا، خادم‌الحسینی، احمد (1391) بررسی تطبیقی شاخص‌های توسعه گردشگری الکترونیک در شهر اصفهان، مجلة جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال بیست وسوم و شماره 2، صص 133 - 150 .
  25. Akroush, M. N., Akroush, M. N., Jraisat, L. E., Jraisat, L. E., Kurdieh, D. J., Kurdieh, D. (2016). Tourism service quality and destination loyalty–the mediating role of destination image from international tourists.
  26. Altman, G. & Aleksanyan, G. P.(2016). Sustainability in Tourism: Problems and some Basic Directions of Sustainable Tourism Management, Geography, No.2, PP: 59–67.
  27. Briedenhann J, Wickens E (2004). Tourism routes as a tool for the economic development of rural areas vibrant hope or impossible dream, Tourism Management, Vol 32, No 25.
  28. Daniela. D,(2015) Innovative Regional Cluster, Model of Tourism Development, Procedia Economics and Finance ,pp 744 – 749, Available online at www. sciencedirect.com.
  29. Girish, K. S., & Promila, S. (2016). A study on data mining algorithms for tourism industry. International Journal of Latest Trends in Engineering and Technology (IJLTET), 7(1), pp580-587. http://dx.doi.org.
  30. Jiekuan,Z,Yan,Z (2021),A qualitative comparative analysis of tourism and gender equality in emerging economies, Journal of Hospitality and Tourism Management, Volume 46, pp 284-292.
  31. Krittipat ,P, Parinya N(2018) Data mining approach for arranging and clustering the agro-tourism activities in orchard, Kasetsart Journal of Social Sciences 39 pp407-413, journal homepage: http://www. elsevier. com/locate/kjss
  32. B (2015) Tourism Clusters in Eastern Poland - Analysis of Selected Aspects of the Operation, Procedia - Social and Behavioral Sciences ,pp 957 – 964, Available online at www.sciencedirect.com.
  33. Mariana B, Cristina, B(2015) Rural tourism and its implication in the development of the Fundata Village, Procedia - Social and Behavioral Sciences 188 ,pp 276 – 281, Available online at sciencedirect.com.
  34. Miller M,(2008) Cluster-Based Development in the Tourism Industry:Putting Practice into Theory, University of Southern Mississippi, Hattiesburg.
  35. Otar P, Laura K, Valentina M (2017) Rural tourism as a promising trend of small business in Georgia: Topicality, capabilities, peculiarities, journal Annals of Agrarian Science,pp 344-348, http://www.journals. elsevier.com /annals-of-agrarian .
  36. Rinzin,C,(2007) ecotourism as a mechanism for sustainable development :the case of bhatan , environmental sviences ,pp 109.
  37. Sarah G, Noel S(2014) Successful tourism clusters: Passion in paradise, Research Notes / Annals of Tourism Research, pp 163–184.
  38. Suyan,SH, Hao,W, Qianhong,Q,Jian,X(2019) Rurality and rural tourism development in China, Journal of Tourism Management Perspectives ,Volume 30, pp 98-106.
  39. Rebecca, Ch., Rose, B., & Bor, T., (2015). Eco-Lodges, a Future for Sustainable Tourism in Kenya, Journal of Tourism, Hospitality and Sports, No 8, Pp 37-41.
  40. Dodds, R., Ali, A., & Galaski, K. (2018). Mobilizing knowledge: Determining key elements for success and pitfalls in developing community-based tourism. Current Issues in Tourism.
  41. Suriya, K., & Gruen, C., (2012). Souvenir production in community-based tourism and poverty reduction in Thailand, The Empirical Econometrics and Quantitative Economics Letters, Vol 1, No 1, Pp 1-4.
  42. (2010): World Tourism annual report. The World Tourism Organization
مطالعات جغرافیایی مناطق خشک
دوره 13، شماره 50
اسفند 1401
صفحه 39-17

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار