منشأیابی رسوبات کلوتک‌های دلتای قدیمی رودخانه‌ی هیرمند

نویسندگان

دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

کلوتک‌ها یکی از اشکال ژئومورفولوژیکی مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان هستند. این عوارض در ایران دارای گسترش و تنوع زیادی بوده که حاصل فرسایش رسوبات رودخانه‌ای و دریاچه‌ای دوران چهارم زمین‌شناسی می‌باشند. بخش وسیعی از گسترش کلوتک‌ها در شرق و جنوب شرق کشور بوده که دارای ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فردی هستند. در این میان، وجود کلوتک‌ها واقع در پلایای هامون سیستان توسعه‌ی چشم‌گیری داشته است. منطقه‌ی موردمطالعه، قسمتی از کلوتک‌های این محدوده است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی و منشأیابی رسوبات نهشته‌شده‌ی دلتای قدیمی رودخانه‌ی هیرمند بوده که محدوده‌ی اصلی گسترش کلوتک‌ها بوده است. در این رابطه پنج نمونه‌ رسوب، به‌صورت مشخص از منطقه‌ی موردمطالعه برداشت شده و با استفاده از روش‌های تجزیه‌وتحلیل آزمایشگاهی XRD و XRF موردبررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد رسوباتی چون کوارتز، آلومینیوم، کلسیم و دیگر رسوبات تبخیری، بیش‌ترین درصد تشکیل‌دهنده‌ی کلوتک‌ها را دارا می‌باشند. همچنین با توجه به عناصر به‌دست‌آمده از آزمایش‌های انجام‌گرفته و بررسی نقشه‌های زمین‌شناسی در ایران و افغانستان می‌توان گفت این رسوبات هم دارای منشأ داخلی و هم دارای منشأ خارجی هستند. سازندهای فرسایش‌یافته و رسوب‌گذاری‌شده‌ی فلیش شرق ایران در منطقه، منشأ داخلی رسوبات را تأیید و وجود کوارتز، آلومینیم، کلسیت، دولومیت، مسکوویت، آلبیت و سایر کانی‌ها و عناصر دیگر نیز نشان از خارجی بودن منشأ این رسوبات بوده که توسط رودخانه‌ی هیرمند انتقال یافته و در پلایای هامون رسوب‌گذاری شده است. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، رسوبات دلتای قدیمی رودخانه‌ی هیرمند به دلیل خصوصیات خاک‌شناسی و عوامل اقلیمی، بهترین شرایط را برای فرسایش و تشکیل کلوتک‌ها در این منطقه فراهم کرده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The origin of kaloutaks sediments in old delta of Hirmand River

نویسندگان [English]

  • Samad Fotoohi
  • Elham khammar
چکیده [English]

Kaloutaks are a geomorphological forms of arid and semi-arid regions around the world. These features are extensive and varied in Iran, resulting from the erosion of fluvial and lake sediments of the Quaternary. Kaloutaks are mostly extended over the Eastern and Southeastern Iran and have unique features. Meanwhile, the kaloutaks in the playa of Sistan Hamun are considerably extended.  The studied area includes part of the kaloutaks in this region.  The main objective of this study was to examine and find the origin of sediments deposited in the old delta of Hirmand River, the main area for the extension of kaloutaks.  To this end, five sediment samples were specifically taken from the area and examined using XRD and XRF laboratory analysis methods.  Results showed that sediments such as quartz, aluminum, calcium, and other evaporates have the highest percentage in kaloutaks.  Moreover, based on the elements obtained from the tests and examining the geographical maps of Iran and Afghanistan, it can be concluded that these sediments have both an internal and external origin. Eroded and sedimented formations of flysch in the Eastern Iran confirm the internal origin of sediments, and the presence of quartz, aluminum, calcite, dolomite, muscovite, albite, and other minerals indicate the external origin of these sediments, transferred by Hirmand River and sedimented in the playa of the Hamun. Based on results, the sediments of the old delta of Hirmand River have provided the best condition for the erosion and formation of kaloutaks in this region due to pedological features and climatic factors.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • kaloutak
  • Sistan playa
  • Hirmand river

مراجع

Alagarsamy, R., Zhang, J (2010). Geochemical characterization of major and trace elements in the coastal sediments of India, Environmental Monitoring Assessment, Vol. 161, pp 161-176. Al-Dousari, A.M, Al-Elaj, M, Al-Enezi, E, and Al-shareeda, A, (2009). Origin and characteristics of yardangs in the Um Al-Rimam depressions (N Kuwait), Geomorphology, Vol. 104, pp 93-104. Daniel R.. Muhsa. E., Arthur B.G, L.Skipp (2018). Geochemistry and mineralogy of late Quaternary loess in the upper Mississippi River valley, USA: Provenance and correlation with Laurentide Ice Sheet history, Quaternary Science Reviews, Vol. 187, pp 235-269. Dong , ZH, Lv ,P , Lu , J, Qian ,G, Zhang , ZH ,and Luo, W, (2012). Geomorphology and origin of Yardangs in the Kumtagh Desert, Northwest China , Geomorphology, Vol,139-140, pp 145- 154. Ehsani, A.H, and Quiel, F, (2008). Application of Self Organizing Map and SRTM data to characterize yardangs in the Lut desert Iran, Remote Sensing of Environment, Vol, 112, pp 3284-3294. Elorza, M.G, Desir, G,and Santolalla, F.G, (2002). Yardangs in the semiarid central sector of the Ebro Depression (NE Spain), Geomorphology, Vol, 44, pp 155-170. Hu, F, Yang, X (2016). Geochemical and geomorphological evidence for the provenance of Aeolian deposits in the Badain Jaran Desert, northwestern China, Quaternary Science Reviews Vol, 131, pp 179-192. Fu, Y.A, Zhong Ping Lai, XiangJun Liu, QiShun Fan, HaiCheng Wei (2018). Abnormal Rb/Sr ratio in lacustrine sediments of Qaidam Basin, NE QinghaieTibetan Plateau: A significant role of aeolian dust input, Quaternary International Vol, 469, pp 44-57. Li , J, Dong , Z, Qian ,G, Zhang ,Z, Luo ,W, Lu , J ,and Wang , M (2016). Yardangs in the Qaidam Basin, northwestern china: Distribution and morphology, Aeolian Research, Vol 20, pp 89-99. Ming Ni, Buddy D. Ratner, (2008). Surface and Interface Analysis, Vol, 40, pp 1356-1361. Negaresh, H, Abasnejad, A, (2010). Identification and Determination of the Origin of Iranian Yardangs by Utilizing Chemical and Physical Analyses Methods, The Geographer, Department of Geography Aligarh Muslim University, Vol, 57, pp 1-10. Paillou, PH, Seignovert,B, Radebaugh, J, and Wall, S, (2015). Radar scattering of linear dunes and Mega-Yardangs: Application to Titan, Icarus, Vol, 27, pp 211-221. sebe, K, Csillag ,G, Ruszkiczay-Rudiger, Z, Fodor, L, Thamo-Bozso, E, Muller, P,and Braucher, R, (2011). Wind erosion under cold climate: A Pleistocene periglacial mega-yardang system in Central Europe (Western Pannonian Basin, Hungary), Geomorphology, Vol, 134, pp 470- 482. Du, Sh, Yongqiu Wu, Lihua Tan (2018). Geochemical evidence for the provenance of aeolian deposits in the Qaidam Basin, Tibetan Plateau, Aeolian Research, Vol, 32, pp 60-70. Verma, H.R, (2007). Atomic and Nuclear Analytical methods, XRF, Mossbauer, XRF, NAA and Ion- Beam spectroscopic techniques, springer, verlag Berlin Heidelberg, 376 p.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار